Ο Μάρτιος είναι ο ιστορικός μήνας της Γυναίκας, κατά τον οποίο αναγνωρίζουμε ιδιαίτερα τον ζωτικό ρόλο των γυναικών στην ιστορία, μεταξύ άλλων και στην Ορθόδοξη Εκκλησία. Αυτές οι μαρτυρίες αξίζουν την προσοχή και την εκτίμησή μας, αλλά ας μην στρεφόμαστε μόνο στο παρελθόν, ας κοιτάξουμε και το μέλλον. Ας γράψουμε ιστορία.
Ας γράψουμε ιστορία χειροτονώντας εκ νέου γυναίκες ως διακόνισσες στην Ορθόδοξη Εκκλησία.
Η συζήτηση σχετικά με τις διακόνισσες στην Ορθόδοξη Εκκλησία κατά τα τελευταία πενήντα χρόνια ασχολείται με το τι είναι αυτός ο θεσμόςκαι το γιατί της ύπαρξής τουκαι –σε κάποιο βαθμό– το πότε. Ήρθε η ώρα να περάσουμε και στο ερώτημα του πώς μπορεί να λειτουργήσει εκ νέου.
Έφτασα στο Βόλο μια μέρα νωρίτερα ούτως ώστε να εγκατασταθώ με την οικογένειά μου στο Airbnb και αμέσως ένιωσα ορισμένους ενδοιασμούς για τις μέρες που θα ακολουθούσαν. Ως ιερέας της Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Αμερική (OCA), ο οποίος ποιμαίνει και κηρύττει σε έναν ενοριακό ναό με απλό τρόπο, έχω συνηθίσει να εξαρτώμαι από εύκολα προσβάσιμες και βασικές γνώσεις για να φέρνω εις πέρας το έργο μου. Η προοπτική ενός τετραήμερου ακαδημαϊκού συνεδρίου, όμως, με 330 ομιλητές μου προκάλεσε ανάμεικτα συναισθήματα για την επερχόμενη πλημμύρα εξειδικευμένων γνώσεων, καθώς και την ικανότητά μου να αφομοιώσω έστω και ένα μέρος τους. Επιπλέον, ήμουν επιφυλακτικός αναφορικά με τη σημασία των εν λόγω πληροφοριών και τη συνάφειά τους με το δικό μου εκκλησιαστικό περιβάλλον.
Οι εκκλησιαστικές συγκεντρώσεις είτε σε επίπεδο επισκοπής είτε σε επίπεδο εθνικό ήταν, κατά την εμπειρία μου, ένα μείγμα βαρετών αλλά απαραίτητων θεσμικών θεμάτων που συνδυάζονται με «εκκλήσεις σε αγώνα» για την υπεράσπιση της ταυτότητάς μας ως βαπτισμένων χριστιανών ή την επίθεση σε υποτιθέμενους αντιπάλους. Αυτή η στάση ενεργοποιεί τις τοπικές εκκλησίες, αν και νομίζω ότι χειραγωγεί τη οξυδέρκεια της λειτουργικής ζωής και των ιερών κειμένων. Παρόλα αυτά, καθώς οι αφιχθέντες ιεράρχες κατέκλυζαν το χαριτωμένο κέντρο της μικρής παραθαλάσσιας πόλης με τις αεικίνητες συνοδείες τους, τα ράσα και τα καρτελάκια λαϊκών και κληρικών συμμετεχόντων κόμιζαν μια άυλη ενέργεια και ένα ξεχωριστό ήθος στην προκυμαία. Ξαφνικά τότε ένιωσα ότι η Εκκλησία αντάμωνε για να αναλάβει ένα σημαντικό έργο.
Στις 9 Μαρτίου έγινε γνωστό στον λαό της Γεωργίας ότι το κόμμα «Γεωργιανό Όνειρο» ανακοίνωσε την απόσυρση του νομοσχεδίου περί «διαφάνειας της ξένης επιρροής». Στις 7 Μαρτίου το Κοινοβούλιο της Γεωργίας, με την πλειοψηφία του κόμματος «Γεωργιανό Όνειρο», υπερψήφισε σε πρώτη ανάγνωση τον αμφιλεγόμενο νόμο για τους «ξένους πράκτορες» (δηλαδή κάθε οργάνωση που λαμβάνει χρηματοδότηση από το εξωτερικό!). Ο νόμος έχει σκοπό τον περιορισμό της ελευθερίας του τύπου και των μη-κυβερνητικών οργανώσεων, δηλαδή την αποσταθεροποίηση της κοινωνίας των πολιτών περιορίζοντας τις επαφές με τους δυτικούς εταίρους και την αναστολή μιας πιθανής ενσωμάτωσης της χώρας στους Ευρωατλαντικούς οργανισμούς.
Ακολούθησαν διαδηλώσεις για δύο ημέρες, με χιλιάδες ανθρώπους να συγκεντρώνονται μπροστά από το Κοινοβούλιο ενώ η αστυνομία και οι ειδικές δυνάμεις κινητοποιήθηκαν εναντίον τους. Οι συγκρούσεις της πρώτης ημέρας έληξαν με τον τραυματισμό ορισμένων ατόμων και την κράτηση πολλών άλλων, ενώ οι περισσότεροι διαδηλωτές τραυματίστηκαν από τα δακρυγόνα και από τις ρίψεις νερού. Παρόλα αυτά, την επόμενη μέρα περισσότεροι διαδηλωτές, άνθρωποι όλων των ηλικιών, κυριάρχησαν στο σκηνικό της διαμαρτυρίας.
Σήμερα, μεταξύ όσων αντιτίθενται στο κόμμα «Γεωργιανό Όνειρο» υφίσταται διαφωνία στο εξής ερώτημα: «πώς φτάσαμε εδώ;».
Η αγιογραφία θεωρείται δικαίως η οπτική έκφραση της Ορθόδοξης παράδοσης. Η εικόνα περιγράφει την διδασκαλία του Ευαγγελίου, τη λειτουργία, την υμνογραφία, τον βίο των αγίων, τα δόγματα και την εκκλησιαστική παιδαγωγία. Οι εικόνες μαρτυρούν την πραγματικότητα της σάρκωσης του Θεού, καθώς και το κατ’ εικόνα στον καθέναν μας, ενώ, παράλληλα, μας μυσταγωγούν σε μια μεταμορφωμένη, εσχατολογική πραγματικότητα –τόσο για την κτίση όσο και για τον άνθρωπο– στον παράδεισο επί της γης.
Εφόσον οι εικόνες αποτελούν κτιστά δημιουργήματα, έργα συγκεκριμένων πολιτισμών και κοινωνιών πρέπει να αναρωτηθούμε αν διακρίνονται από κάποιο ιδιαίτερο κοινωνικό ήθος. Η γενική παραδοχή αποφαίνεται ότι το κοινωνικό ήθος της εικόνας οφείλει να είναι «αποφατικό», επειδή η εικόνα κομίζει μια ηθική που δεν είναι «εκ του κόσμου τούτου». Γι’ αυτό το λόγο το νόημα της εικόνας δεν πρέπει να σχετίζεται με συγκεκριμένα κοινωνικά προβλήματα. Ωστόσο, δεδομένων των συνθηκών του σημερινού πολέμου στην Ουκρανία, όπου ορθόδοξοι πολεμούν και στις δυο πλευρές, οι εικόνες βρίσκονται και αυτές εν μέσω της σύγκρουσης. Στις 13 Μαρτίου 2022, την Κυριακή της Ορθοδοξίας, ο Πατριάρχης Κύριλλος δώρισε στη ρωσική φρουρά μια εικόνα της Παναγίας απ’ τον καιρό ου Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και κατ’ αυτόν τον τρόπο, ουσιαστικά, ευλόγησε τη ρωσική στρατιωτική επίθεση κατά της Ουκρανίας. Εν τω μεταξύ, μετά την απελευθέρωση του κατεχόμενου Βοβτσάνσκ βρέθηκαν εικόνες χαραγμένες στους τοίχους από Ουκρανούς αιχμαλώτους σε ρωσικό θάλαμο βασανιστηρίων. Οι εικόνες που δημιουργούνται σε περιόδους πολέμου διακρίνονται από ένα κοινωνικά θετικό νόημα, ενώ το κοινωνικό τους ήθος μπορεί να αποδειχθεί καθοριστικό για την ποιότητα της εικόνας καθαυτής.
Προς επίρρωση των παραπάνω, επιτρέψτε μου να αναλύσω δύο νεότερες εικόνες του Αγίου Μανδηλίου: την Αχειροποίητο Εικόνα του Σωτήρα του κιεβινού αγιογράφου Ολεξάντρ Κλίμενκο (2015) από το πρόγραμμα Icons on Ammo Boxes (Εικόνες σε κιβώτια πυρομαχικών) και την κύρια εικόνα του Καθεδρικού Ναού της Αναστάσεως των Ενόπλων Δυνάμεων της Ρωσίας (2020).
