Αμερικανική Ορθοδοξία

Ποιος έχει το δικαίωμα να αποφασίσει το τι σημαίνει να είσαι Ορθόδοξος στην Αμερική; Οι Έλληνες; Οι Ρώσοι; Οι προσήλυτοι; Ξένοι επίσκοποι;

Πώς θα μπορούσαν να συνενωθούν οι ταυτότητες των γεννημένων Ορθοδόξων και των νεοφύτων; – η μάλλον, θα μπορούσαν; Πώς θα μπορούσαμε να ερμηνεύσουμε και να μεταβιβάσουμε το βίωμα της «διασποράς» -που συνδέει την Ορθοδοξία με τον πατριωτισμό η τον εθνικισμό-  μέσα σε ένα Αμερικανικό πλαίσιο; Τι σημαίνει η Ορθοδοξία στην Αμερικανική θρησκευτική αγορά ιδεών; Είναι πραγματικά η ταχύτερα αναπτυσσόμενη θρησκεία στην Αμερική, όπως ισχυρίζονται μερικοί, ή είναι μια λύση που αναζητά ένα πρόβλημα;

Ίσως η πιο σημαντικη – και δύσκολη – ερώτηση είναι αυτή: “Θα υπάρξει ποτέ μια αληθινά Αμερικανική Ορθοδοξία;”

Πολλοί Ορθόδοξοι στην Αμερική επιθυμούν μια δικαιοδοτικά ενωμένη Εκκλησία. Ωστόσο, όπως μας θυμίζει και η παροιμία, πρέπει να προσέχουμε τι ευχόμαστε. Μια Αμερικανική Ορθόδοξη Εκκλησία δεν ενδέχεται να αντιμετωπίσει με επιτυχία τα ζητήματα που μας διχάζουν, διότι οι διαιρέσεις μεταξύ μας αντικατοπτρίζουν την ευρύτερη Αμερικανική κοινωνία.

Ας ξεκινήσουμε με το πρόσφατο χάος και την εξεγερσιακή αντίδραση στο Σάρλοτσβιλ  Μεταξύ άλλων, η προσοχή που έδωσαν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης στις προσωπικές ζωές ειδικών διαδηλωτών έδειξε ότι υπάρχουν ορισμένοι νεαροί οπαδοί της υπεροχής της λευκής φυλής που προσπαθούν να βρουν πνευματικό άσυλο στον Ορθόδοξο Χριστιανισμό, Εκεί, στρεβλώνουν και εκμεταλλεύονται τα υπολείμματα αρχαίων αυτοκρατορικών απεικονίσεων για να δώσουν έμφαση στην ιδεολογία τους, που υποστηρίζει εθνικές εκκλησίες και ένα Αμερικανικό σύστημα δικαιοδοσίας που διαχωρίζει τον πληθυσμό εν βάσει της φυλετικής και εθνικής τους ταυτότητας. Βεβαίως, ο πιο περιβόητος δράστης είχε ήδη αφοριστεί,[1] και η Συνέλευση Κανονικών Ορθοδόξων Επισκόπων εξέδωσε μια σαφή δήλωση, καταδικάζοντας τη εξτρεμιστική ιδεολογία του Λευκού Ρατσισμού. Ωστόσο, τα γεγονότα στο Σάρλοτσβιλ έχουν αποκαλύψει την διχόνοια που υπάρχει ανάμεσα στους Ορθοδόξους της Αμερικής σχετικά με το θέμα της συμμέτοχης -η εμπλοκής- της Εκκλησίας στη δημόσια ζωή.

Ενώ κάποιοι Ορθόδοξοι Χριστιανοί εξέφρασαν αποτροπιασμό για το χρονικό διάστημα που χρειάστηκε για την έκδοση της δήλωσης των επισκόπων άλλοι εξοργίσθηκαν που εκδόθηκε καθόλου. Αξίζει επίσης να σημειωθούν οι αποκλίνουσες αξιολογήσεις του επακόλουθου γεγονότος στη Βοστώνη[2]: Στην (αντι)διαδήλωση ενάντια στο λεγόμενο «Συλλαλητήριο Για την Ελευθέρια της Έκφρασης» παρευρέθηκαν αρκετοί Ορθόδοξοι Χριστιανοι, μεταξύ των οποίων ήταν και ιερείς, όπως και προσωπικό και φοιτητές θεολογικών και εκκλησιαστικών σχολών. Κρατούσαν πανό και ταμπέλες που έγραφαν «Ορθόδοξοι Χριστιανοί Ενάντια στον Ρατσισμό” και αλλά παρόμοια συνθήματα. Όταν το Ορθόδοξο Χριστιανικό Δίκτυο[3] δημοσίευσε μια φωτογραφία της ομάδας και του πανό τους στη σελίδα τους στο Facebook, αμέσως ακολουθήσε μια σειρά σχολίων, από άτομα που θεώρησαν την συμμετοχή των Ορθοδόξων στην αντιδιαδήλωση, και την προβολή του γεγονότος από το ΟΧΔ, ως πολιτικά προκατειλημμένη μεροληψία. Όπως το έθεσε ένα άτομο: “δειλοί και τρεμάμενοι, συμβιβάζονται με την αριστερά”. Άλλα σχόλια περιλάμβαναν δηλώσεις όπως “Μην χρησιμοποιείτε τη θρησκεία μου για να πορεύεστε για τους ηλίθιους κεντροαριστερούς”, “Δεν είμαστε πια στην εποχή του Κινήματος των Πολιτικών Δικαιωμάτων[4]… ο Τζίμ Κρόου[5] είναι νεκρός εδώ και πολύ καιρό”, και άλλα. Όσο απογοητευτικό και να είναι το ότι μερικοί θεωρούν τον ρατσισμό ένα «ζήτημα των κεντροαριστερών», δεν μπορούμε να παραβλέψουμε το γεγονός ότι η όλη θρησκεία στην Αμερική, για καλό η για κακό, έχει ταξινομηθεί ευρέως σε κατηγορίες «φιλελευθέρων» και «συντηρητικών», και είναι ανόητο να νομίζουμε ότι μια Αμερικανική μάρκα Ορθοδοξίας θα ήταν κάπως διαφορετική.

Σε κάποιες περιπτώσεις, η Ορθόδοξη δημόσια συζήτηση στην Αμερική προσπαθεί να αποφύγει τις ιδεολογικές κατατάξεις «συντηρητικός/ή/ό» και «φιλελεύθερος/η/ο» χρησιμοποιώντας τα εναλλακτικά «παραδοσιακός/ή/ό» και «νεωτεριστής». Μερικοί ελπίζουν ότι μια έκκληση στην παράδοση της Ορθοδόξου Εκκλησίας απαλλάσσει τους χριστιανούς από την πολιτική ταύτιση και μόλυνση. Δυστυχώς, στην Αμερικανική δημόσια συζήτηση, Ορθόδοξη ή όχι, η λέξη παράδοση δεν παρέχει ουσιώδη βοήθεια. Δεν μπορεί κανείς να πει καθοριστικά η απόλυτα τι είναι η δεν είναι “παραδοσιακό”. Η προσπάθεια θα απαιτούσε μια σημασιολογική εισροή που οδηγεί μόνο στις σκοτεινές γωνίες της σημερινής Αμερικανικής πολιτικής. Ενώ η λέξη “παράδοση” μπορεί να χρησιμοποιηθεί θετικά για να περιγράψει την παρακαταθήκη της Χριστιανικής πίστεως, που παραδίδεται άθικτη από τη μια γενιά στην επόμενη, μπορεί επίσης να χρησιμεύσει ως πληρεξούσιο για τις κακοήθεις πεποιθήσεις κάποιων. Ένα ακραίο παράδειγμα θα ήταν το λεγόμενο “δίκτυο Παραδοσιοκρατικής Νεολαίας”[6], μια ομάδα υποστηρικτών της υπεροχής της λευκής φυλής που χρησιμοποιεί την λέξη. Αλλά ακόμη και μια άκρα αβλαβής διάταξη όπως “παραδοσιακή Ορθοδοξία” είναι στην καλύτερη περίπτωση περιττή, και στην χειρότερη ανώφελη, διότι δεν αντιπροσωπεύει καθαυτού κάποια αντικειμενική πραγματικότητα. Αντιθέτως, επιτρέπει τους ομιλητές και τους ακροατές να αποσπάσουν το οποιοδήποτε υποκειμενικό νόημα, ανάλογα με το τι σημαίνει η φράση στους ίδιους. Εάν θέλετε να αντιληφθείτε ποσό ανώφελη είναι η λέξη αυτή από μόνη της, σημειώστε την κατάχρησή της εντός των Ορθοδόξων μέσων κοινωνικής δικτύωσης ως μέσον πληρεξούσιας αντιπροσώπευσης μέσα στον Αμερικανικο πολιτιστικό πολεμο.

Οι Ορθόδοξοι στην Αμερική προβληματίζονται με θέματα ταυτότητας αναμεταξύ των (Οι Έλληνες, οι Ρώσοι, οι προσήλυτοι, οι από γεννήσεως Ορθόδοξοι). Προβληματίζονται επίσης με το τι σημαίνει να είσαι Ορθόδοξος σε μια κοινωνία που είναι κάθε άλλο παρά. Αλλά πολλά από αυτά τα ερωτήματα απηχούν την παράλληλη Αμερικανική πολιτική σύγκρουση: Τι σημαίνει το να είναι κάτι “Αμερικανικό”; Ποιοι έχουν το δικαίωμα να αποκαλούν τους εαυτούς τους Αμερικάνους; Μήπως η λεγόμενη «αλτ-ράϊτ» (ακροδεξιά) ορίζει την έννοια του Αμερικανισμού? Συναφώς, το ορίζουν άραγε οι φιλελεύθεροι ακαδημαϊκοί ή οι ριζοσπαστικοί αριστεροί;
Η αναζήτηση μιας «Αμερικανικής Ορθοδοξίας» αναπόφευκτα θα ενσωματώσει Αμερικανικές κατηγορίες και διαιρέσεις. Μια “Αμερικανική Ορθοδοξία” θα έχει πολιτική αντιπαράθεση. Για την ακρίβεια, μπορεί να μην υπάρχει τίποτα πιο άκρως Αμερικανικό την σήμερον ημέρα από την πολιτική αντιπαράθεση. Πρόσφατα έπιασα κουβέντα με έναν Έλληνα, γεννημένο Ορθόδοξο, που ισχυρίστηκε ότι η «φιλελεύθερη Ορθοδοξία» είναι Αμερικανική εφεύρεση. Ίσως. Αν όμως η «φιλελεύθερη Ορθοδοξία» είναι Αμερικανική εφεύρεση, το ίδιο είναι και η «συντηρητική Ορθοδοξία». Αυτό είναι φανερό στον τρόπο τον οποίο ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος δυσφημείται εντός ορισμένων Αμερικανικών Ορθοδόξων κύκλων για το ενδιαφέρον και την επιμέλειά του για το περιβάλλον – φαινομενικά ένα «φιλελεύθερο» θέμα και όχι ένα έγκυρο και αποδεκτό ενδιαφέρον για έναν Ορθόδοξο ιεραρχη.

Ενώ ένα αυθεντικό θεολογικό όραμα μας κατευθύνει υπεράνω των πολιτικών και πολιτισμικών διαιρέσεων, η πραγματικότητα της καθημερινής Ορθόδοξης ζωής στην Αμερική συχνά απέχει αρκετά από αυτό το όραμα. Ήδη αντιμετωπίζουμε τις συνέπειες των Αμερικανικών πολιτικών και ιδεολογικών αγώνων κάτω από τους τρούλους των εκκλησιών μας. Σε πολλά ζητήματα έχουν οριστεί πλευρές, και ολοένα χαράζονται όλο και περισσότερες διαχωριστικές γραμμές. Τελικά, φαίνεται ότι όλοι είμαστε κατ’ εξοχήν Αμερικανοί. ας μη βιαζόμαστε τότε να συγκολλήσουμε αυτές τις διχόνοιες στα δοκάρια των εκκλησιών μας.

*Translated by Katherine Chaffee

[1] Ματθαίος Ηάϊμπακ

[2] Το Συλλαλητήριο Για την Ελευθέρια της Έκφρασης στην Βοστώνη (Boston Free Speech Rally) έλαβε χώρα στις 19 Αυγούστου 2017. Οι διοργανωτές και οι συμμετέχοντες χαρακτηρίστηκαν ως υποστηρικτές του alt-lite, ενός χαλαρά οργανωμένου δεξιού πολιτικού κινήματος. Περίπου 100 άτομα έλαβαν μέρος. Παρευρέθηκαν επίσης δεκάδες χιλιάδες αντιδιαδηλωτές

[3] Orthodox Christian Network

[4] Το Κίνημα Πολιτικών Δικαιωμάτων στις Ηνωμένες Πολιτείες κράτησε από το 1954-1968 και αποσκοπούσε τον τερματισμό του φυλετικού διαχωρισμού και των πολιτικών και κοινωνικών διακρίσεων κατά των Αφροαμερικανών.

[5] Μετά την νίκη των βορείων στον Αμερικανικό εμφύλιο η δουλεία των μαύρων καταργήθηκε και οι δούλοι απέκτησαν μέχρι και δικαίωμα ψήφου. Δυστυχώς, οι νότιοι εξακολούθησαν να αντιστέκονται σθεναρά. Οι κλειστοί θεσμοί διαιωνίζονταν στον νότο, με την Νομοθεσία Τζιμ Κρόου να αντικαθιστά την δουλεία. Ο όρος “Τζιμ Κρόου” δεν παραπέμπει σε κάποιο υπαρκτό πρόσωπο, ωστόσο, κατέληξε να υποδηλώνει το σύνολο της νομοθεσίας του φυλετικού διαχωρισμού που εφαρμόστηκε στις πολιτείες του νότου μετά το 1865. Η Νομοθεσία Τζιμ Κρόου παρέμεινε σε ισχύ έναν ολόκληρο αιώνα και καταργήθηκε εν μέρει χάρη στους αγώνες του Αφροαμερικανικού Κινήματος για τα Πολιτικά Δικαιώματα των Μαύρων.

[6] TradYouth