ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ

Ντόνα Ρίζκ Ασντούριαν (Donna Rizk Asdourian)

Πολλοί Ορθόδοξοι Χριστιανοί παγκοσμίως εξέφρασαν χαρά όταν ο Ελληνορθόδοξος Πατριάρχης Αλεξανδρείας και πάσης Αφρικής, κκ Θεόδωρος, χειροτόνησε πέντε νεαρές διακόνισσες τον Φεβρουάριο του 2017. Αν και αρκετά καθυστερημένο, αυτό το ιστορικό γεγονός αναζωογόνησε τις ελπίδες πολλών Ορθοδόξων, και τους υπενθύμισε ότι η Εκκλησία λαμβάνει υπόψιν τις ποιμαντικές ανάγκες του ποιμνίου της. Όπως ανέφερε και ο Δρ. Πέτρος Βασιλειάδης τον περασμένο Νοέμβριο σχετικά με την ανανέωση της γυναικείας διακονίας,  γυναίκες διάκονοι υπήρχαν ανέκαθεν στην Ορθόδοξη Εκκλησία, και σε μερικές από τις Προχαλκηδόνιες Ανατολικές εκκλησίες υπάρχουν ακόμη.

Φυσικά, ο ρόλος των γυναικών στην εκκλησία είναι ευρύ θέμα, και δεν περιορίζεται μόνο σε μια χειροτονηθείσα γυναικεία διακονία. Για τις τελευταίες δεκαετίες άντρες και γυναίκες ανά τον Χριστιανικό κόσμο έχουν εξετάσει σοβαρότερα τον ρόλο των γυναικών στην εκκλησία. Έχουν καταλάβει πως όταν οι γυναίκες γίνονται αναπόσπαστο μέλος του εκκλησιαστικού βιώματος, τότε όλη η κοινότητα αποκτά ένα σημαντικό ποιμαντικό όφελος.

Σε αντίθεση με την επικρατούσα λαϊκή αντίληψη, η εκκλησιαστική παράδοση πάντα υποστήριζε τους ενεργούς γυναικείους ρόλους εντός της εκκλησίας. Ιστορικά, οι γυναίκες είχαν μια ευδιάκριτη και αξιόλογη θέση στη ζωή της Εκκλησίας και έπαιζαν σημαντικό ρόλο στις θείες ακολουθίες. Υπήρχαν γυναίκες ιεροκήρυκες, διδάσκαλοι, ψάλτες, προφήτες, ιεραπόστολοι, βοηθοί, και όταν ήταν απαραίτητο μετέδιδαν ακόμη και τα ιερά μυστήρια, σύμφωνα με την οικονομία της Εκκλησίας[1].

Μερικοί από αυτούς τους ρόλους διατηρούνται ακόμα σε ορισμένες Ανατολικές Εκκλησίες, ενώ άλλοι έχουν περιπέσει σε αχρησία. Στην Συριακή Εκκλησία, για παράδειγμα, οι ψάλτριες υπάρχουν στο ιστορικό αρχείο από τον τέταρτο αιώνα, όπου τις βλέπουμε να χρησιμοποιούνται από τον Άγιο Εφραίμ τον Σύρο για την θεία λειτουργία[2]. Η Αρμενική Ορθόδοξη Εκκλησία έχει επίσης μια μακρά ιστορία ψαλτριών, και αρκετές περιπτώσεις γυναικών που διηύθυναν τις χορωδίες. Σήμερα οι εκκλησίες της Ελλάδας, της Ρωσίας, της Αιθιοπίας, της Αντιοχείας και της ΡΟΕΕΡ[3] χρησιμοποιούν ψάλτριες, αν και δεν υπάρχει ένα ομόφωνο Ορθόδοξο σύνολο προδιαγραφών η προτύπων, και ορισμένες ενορίες εντός αυτών των εκκλησιών δεν υποστηρίζουν την χρήση γυναικών για τους παραπάνω ρόλους[4]. Η Κοπτική Ορθόδοξη Εκκλησία δεν έχει γυναικείες χορωδίες (με εξαίρεση μίας επίσημης γυναικείας χορωδίας στο δυτικό ημισφαίριο[5]) και συνήθως δεν τις υποστηρίζει.

Εκτός από ψάλτριες και τις χορωδιάρχισσες, μερικές Ορθόδοξες εκκλησίες έχουν επίσης και αναγνώστριες. Αλλά όπως τις ψάλτριες, αυτοί οι ρόλοι δεν είναι τυποποιημένοι, και δεν υπάρχουν σε όλες τις ενορίες. Σε ορισμένες Εκκλησίες, η χρήση γυναικών για αυτούς τους ρόλους απαγορεύεται αυστηρά. Οι αναγνώστριες (κυρίως στην Αμερική και σε άλλες περιοχές της Δύσης) υπάρχουν σήμερα σε ορισμένες Αρμενικές[6], Συριακές, Ελληνικές, ΡΟΕΕΡ, και Αντιοχειανές Εκκλησίες.

Σήμερα, αυτοί που αντιστέκονται στην κατοχύρωση γυναικείων εκκλησιαστικών ρόλων εντός της Ορθοδοξίας χρησιμοποιούν (μάλλον δια κατάχρησης) μια βεβιασμένη ερμηνεία της εντολής του Αγίου Παύλου «Ὡς ἐν πάσαις ταῖς ἐκκλησίαις τῶν ἁγίων, αἱ γυναῖκες ὑμῶν ἐν ταῖς ἐκκλησίαις σιγάτωσαν· οὐ γὰρ ἐπιτέτραπται αὐταῖς λαλεῖν. ἀλλ᾿ ὑποτάσσεσθαι, καθὼς καὶ ὁ νόμος λέγει.» (Προς Κορινθίους Α’ 14:34). Το γεγονός ότι οι γυναίκες δεν ήταν σιωπηλές μαρτυρείται σε πολλά μέρη ανά την Αγία Γραφή – ακόμη και νωρίτερα στην ίδια επιστολή του Αγίου Παύλου όπου μιλά για γυναίκες προφήτισσες (Προς Κορινθίους Α’ 11:5), αλλά και στις Πράξεις των Αποστόλων (21:9). Άλλες κήρυτταν και έφεραν ολόκληρες πόλεις στον Χριστιανισμό (Ιωάν. 4). Ο ίδιος ο Κύριος τους διέταξε να γίνουν μάρτυρες της Ανάστασής Του (το οποίο γεγονός -μια γυναίκα να γίνει μάρτυρας για άνδρα σε άνδρες- ήταν άκρως ασυνήθιστο εκείνη την εποχή  -Ιωάν. 20:17-18). Άλλες ακόμα διόρθωναν ψευδές διδασκαλίες (Πράξεις 18:24-26), υπηρετούσαν ως διακόνισσες του Αγίου Παύλου (Προς Ρωμαίους 16) και κήρυτταν μαζί του το ευαγγέλιο (Προς Φιλιππησίους 4:3 «αἵτινες ἐν τῷ εὐαγγελίῳ συνήθλησάν μοι μετὰ») Άρα είναι αδύνατον να ερμηνεύσουμε την εντολή του Αγίου Παύλου ως μια σαφή καταδίκη η αναμφίβολη αποδοκιμασία έναντι των γυναικείων φωνών στην εκκλησία, αφού γνωρίζουμε πως η ίδια η αγία Γραφή επιβεβαιώνει επανειλημμένα αυτές τις φωνές.

Όπως σημειώνει ο π. Τζον Μπέρ, οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί πρέπει να διαβάζουν τις Γραφές με μια «συγχρονική άποψη», δηλαδή να τις διαβάζουν ολοκληρωτικά, ως σύνολο. Έτσι, η Ορθόδοξη προσέγγιση προς την Αγία Γραφή δεν διαλέγει ασυνάρτητα χωρία, και δεν επιλεγεί στίχους εκτός πλαισίου για να αποδείξει το επιχείρημα του καθενός, ούτε κατασκευάζει δόγματα από μεμονωμένα βιβλικά εδάφια. Αλλά αυτό ακριβώς συμβαίνει όταν οι αντίπαλοι της γυναικείας χειροτονίας δημιουργούν κλισέ και αβάσιμα επιχειρήματα βασισμένα στην Προς Κορινθίους Α’ 14:34 για να απαγορεύσουν τους καθορισμένους ρόλους των γυναικών στην Εκκλησία.

Πράγματι, παρόλο που πολλοί ορθόδοξοι χριστιανοί επικρίνουν και αποδοκιμάζουν την προτεσταντικό δόγμα του Sola Scriptura (μόνο η Γραφή), κάτ’ειρωνεία χρησιμοποιούν την ίδια μεθοδολογία όταν αντιτάσσονται στην λειτουργία των γυναικών στην εκκλησία.

Με άλλα λόγια, η χρήση της προς Κορινθίους Α’ επιστολής 14:34 για να απαγορεύσει τον ενεργό ρόλο των γυναικών στην Εκκλησία (είτε πρόκειται για την χορωδία είτε για το αναλόγιο) δεν είναι μόνο λανθασμένη βιβλική ερμηνεία, η οποία δεν ερμηνεύει το εδάφιο ολοκληρωτικά και μέσα στο πλαίσιο της όλης Αγίας γραφής, αλλά επίσης μια λανθασμένη ιστορική ερμηνεία που απορρίπτει την ζωντανή Παράδοση της Εκκλησίας, η οποία επιβεβαιώνει ότι καθ’ όλη την ιστορία της Εκκλησίας οι γυναίκες δεν «σιγάτωσαν». Αυτή η προσπάθεια να επιβάλλουν το «οὐ γὰρ ἐπιτέτραπται αὐταῖς λαλεῖν» όχι μόνο αποκτηνώνει το μισό σώμα της Εκκλησίας, αλλά εξασθενίζει και καταβάλλει την όλη Εκκλησία (εἴτε πάσχει ἓν μέλος, συμπάσχει πάντα τὰ μέλη -Προς Κορινθίους Α’ 12:26) και περιορίζει το έργο της Εκκλησίας του Θεού.

Πολλά άτομα που δεν γνωρίζουν την ιστορία της Εκκλησίας θεωρούν την ανανέωση των γυναικείων εκκλησιαστικών ρόλων ως κάτι το «προοδευτικό», «φιλελεύθερο», «φεμινιστικό» ή «υπερβολικά ανοιχτόμυαλο». Αλλά αυτοί οι γυναικείοι ρόλοι είναι άκρως Παραδοσιακοί -μέρος της ιστορίας μας, της εκκλησιαστικής πρακτικής μας, και της ζωντανής Παράδοσης της Εκκλησίας μας.

Πρέπει να θυμόμαστε ότι όταν επικυρώνουμε και κατοχυρώνουμε (ή μάλλον ανά-κυρώνουμε και ανά-κατοχυρώνουμε) τον αναπόσπαστο ρόλο των γυναικών στη λειτουργική ζωή της Εκκλησίας, όχι μόνο αναζωογονούμε την αρχαία εκκλησιαστική παράδοση και πρακτική, αλλά επίσης αναγνωρίζουμε και ασπαζόμαστε τις ποιμενικές ανάγκες του λαού. Η Εκκλησία είναι ζωντανή και δυναμική, δεν είναι στάσιμη, και δεν είναι απλά ένα σημείο αναφοράς για το παρελθόν. Πρέπει να μένει σχετική -παραμένοντας όμως παραδοσιακή, και όταν αναγνωρίζουμε την συμμετοχή των γυναικών ως βασικό στοιχείο του λειτουργικού και ποιμαντικού έργου της Εκκλησίας, τότε αυτός ο στόχος γίνεται όλο και πιο εφικτός.

*Trans.: Katherine Chaffee

[1] Όπως Βλέπουμε στον βίο της Αγίας Σάρας (επίσης γνωστή και ως Μαρτυρία) για παράδειγμα, όπως καταγράφει ο Κοπτικός Συναξαριστής στις 3 Μαΐου (Baramouda 25) και 9 Δεκεμβρίου (Hator 29). Βλέπε http://www.copticchurch.net/classes/synex.php?sa=1&month=8&day=25&btn=View και http://www.copticchurch.net/classes/synex.php?month=3&day=29&btn=View&lang=. Δείτε επίσης το άρθρο μου «Οικονομία και Σωτηρία: Ο βίος της Ανδρείας μας Μητέρας, Αγίας Σάρας/Μαρτυρίας», στο βιβλίο Encountering Women of Faith: Volume 3, της Κυριακής Φιτζέραλντ (συντάκτρια) που θα εκδοθεί το 2018 από το Holy Cross Press.

[2] Βλεπε το αρθρο του Σ.Α. Χάρβεϊ, ‘Revisiting the Daughters of the Covenant: Women’s Choirs and Sacred Song in Ancient Syriac Christianity’στο Hugoye: Journal of Syriac Studies 8.2 (Ιούλιος του 2005).

[3] Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία εκτός Ρωσίας

[4] Η προσωπική μου εμπειρία σε μια Ελληνορθόδοξη Θεολογική Σχολή μαρτυρεί το γεγονός ότι πολλές Ορθόδοξες ενορίες δεν αφήνουν γυναίκες να ψάλλουν στο βήμα.

[5] Αν και αυτή η χορωδία υπάρχει εδώ και τα τελευταία χρονιά, όταν άρχισε πολλοί αντιστάθηκαν στην ιδέα, και την θεώρησαν την ομάδα «αντί-Ορθόδοξη»

[6]  Στην Αρμενική παράδοση η διακόνισσα μπορεί να λάβει ευλογία να κηρύξει το ευαγγέλιο κατά την διάρκεια της θείας λειτουργίας. Τα άμφιά της συνήθως περιλαμβάνουν και το οράριο σαν τον διάκονο. Επίσης επιτρέπεται να κρατάει τα εξαπτέρυγα στις ακολουθίες.

Η Ντόνα Ρίζκ Ασντούριαν, κατέχει διδακτορικό πτυχίο στην Θεολογία, και ερευνητική υποτροφία  στο Κέντρο Ορθοδόξων Χριστιανικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Φόρντχαμ. Επί του παρόντος διεξάγει έρευνες στον τομέα των γυναικείων λειτουργικών ρόλων στις Προχαλκηδόνιες Ανατολικές Ορθόδοξες Εκκλησίες. Προέρχεται από τις Κοπτικές και Αρμενικές εκκλησιαστικές παραδόσεις.

To ιστολόγιο Δημόσια Ορθοδοξία (Public Orthodoxy) επιδιώκει να προωθήσει συζήτηση και συνδιάλεξη, παρέχοντας ένα φόρουμ για διαφορετικές απόψεις σε σχέση με σύγχρονα ζητήματα που αφορούν τον Ορθόδοξο Χριστιανισμό. Οι απόψεις που εκφράζονται σ’ αυτό το άρθρο είναι αποκλειστικά του συγγραφέως και δεν αντιπροσωπεύουν τις απόψεις των εκδοτών,των μεταφραστών, ή του Κέντρου Ορθοδόξων Χριστιανικών Σπουδών.