Χριστίνα Λάππα (Christina Lappa)
Η θρησκεία και η πνευματικότητα αποτελούν μέρος όλων σχεδόν των πολιτισμών στο ρου της ιστορίας και επηρεάζουν αρκετά τη ζωή πολλών ατόμων και γενικότερα την κοινωνία. Μια πληθώρα μελετών έχει ασχοληθεί με την επίδραση της πνευματικότητας και των θρησκευτικών πεποιθήσεων στην προσωπική εξέλιξη και ευημερία των ατόμων με σωματικές αναπηρίες και σοβαρή ψυχική ασθένεια, καθώς είναι γνωστό πως η θρησκευτική πίστη αποτελεί σημαντική πηγή ελπίδας, ζεστασιάς, παρηγοριάς, νοήματος και σκοπού στη ζωή. Οι προστατευτικές και ευεργετικές επιδράσεις της θρησκευτικής πίστης είναι ιδιαίτερα ισχυρές σε άτομα με νόσους και αναπηρίες, καθώς τους παρέχουν μια ερμηνεία για την εμπειρία της αναπηρίας που βιώνουν και μια βοήθεια στην αντιμετώπισή της.
Η πνευματικότητα αναγνωρίζεται τώρα ως μια σημαντική διάσταση της ζωής των ανθρώπων και με Νοητική Αναπηρία. Η Νοητική Αναπηρία είναι μια κατάσταση με μειωμένη ή ελλιπή ανάπτυξη, η οποία δεν επιτρέπει στο άτομο να συμβαδίσει με το κοινωνικό περιβάλλον. Διαγιγνώσκεται πριν από την ηλικία των 18 ετών και χαρακτηρίζεται από σημαντικούς περιορισμούς τόσο στη νοητική λειτουργία όσο και στην προσαρμοστική συμπεριφορά, όπως εκδηλώνεται στις εννοιολογικές, κοινωνικές και πρακτικές προσαρμοστικές δεξιότητες.
Η ένταξη της θρησκείας στη ζωή των ατόμων με Νοητική Αναπηρία μπορεί να βοηθήσει στην κάλυψη του κενού που δημιουργεί η εν λόγω αναπηρία. Τα άτομα με μέτρια ή ελαφριά Νοητική Αναπηρία έχουν την ικανότητα να νιώσουν την παρουσία του Θεού και μπορούν, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, να κατανοήσουν ορισμένες αφηρημένες έννοιες σχετικά με τον Θεό, την εκκλησία και τη θρησκεία, αν αυτές εξηγηθούν ή διδαχθούν με απλό και κατανοητό τρόπο.
Ο Jean Marc Gaspard Itard, ο οποίος θεωρείται από πολλούς ως ο πατέρας της ειδικής αγωγής, έδειξε ότι η εντατική, συστηματική παρέμβαση μπορεί να ωφελήσει σημαντικά ένα παιδί που θεωρείται ανίκανο να μάθει. Στην Ειδική Αγωγή ο σκοπός κάθε εκπαιδευτικού προγράμματος είναι η υποστήριξη ατόμων με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες σε σωματικό, ψυχικό, συναισθηματικό και κοινωνικό επίπεδο, η ανάπτυξή τους στον μεγαλύτερο βαθμό που τους επιτρέπουν οι ικανότητές τους και η ένταξή τους στο κοινωνικό περιβάλλον σε συνθήκες ισότητας, ελευθερίας, ασφάλειας και σεβασμού της προσωπικότητάς τους. Για το λόγο αυτό οι δραστηριότητες σε τέτοιου είδους προγράμματα πρέπει να έχουν βιωματικό χαρακτήρα. Εκπαιδευτικές παρεμβάσεις ποικίλου περιεχομένου δύνανται να υλοποιηθούν στα άτομα με αναπηρία. Ως εκπαιδευτικός ειδικής εκπαίδευσης διεξήγαγα μαζί με την ερευνητική μου ομάδα στην Ελλάδα μια πειραματική έρευνα θεολογικού περιεχομένου με σκοπό τη διδασκαλία σε άτομα με Νοητική Αναπηρία βασικών γνώσεων σχετικά με το Μυστήριο του Βαπτίσματος στην Ορθόδοξη Εκκλησία και τον συμβολισμό του, έτσι ώστε να γίνουν σιγά σιγά ενεργά μέλη της εκκλησιαστικής τους κοινότητας και να δημιουργήσουν μέσω της παρέμβασης μια υποστηρικτική σχέση με τον ιερέα της ενορίας τους και τις κατάλληλες συνθήκες για συμμετοχή σ’ αυτή.
Μέσα από ένα ημι-πειραματικό σχέδιο- βάσεων, εκπαίδευσης και γενικεύσεων των απαντήσεων σε διαφορετικές συνθήκες των συμμετεχόντων με Νοητική Αναπηρία- αποκτήθηκε και γενικεύτηκε η διδαχθείσα γνώση. Κατά τη διάρκεια της παρέμβασης παρουσιάστηκε η αναπαράσταση του Μυστηρίου της Βάπτισης θέτοντας για κάθε σημαντικό «σημείο» της βάπτισης μία ερώτηση και παρέχοντας την απάντηση αυτής. «Οι συμμετέχοντες/ουσες απέκτησαν βασικές γνώσεις για το Μυστήριο του Βαπτίσματος στην Ορθόδοξη Εκκλησία και για τον συμβολισμό του και γενίκευσαν αυτές τις γνώσεις σε νέες καταστάσεις και περιβάλλοντα. Ακόμη πιο σημαντική για τους/τις συμμετέχοντες/ουσες ήταν η δημιουργία μιας νέας παρηγορητικής σχέσης με τον ιερέα της ενορίας τους. Παράλληλα, δόθηκε και η ευκαιρία να οικοδομήσουν σταδιακά τις σχέσεις τους με τη θρησκευτική τους κοινότητα και να αποδείξουν για ακόμη μια φορά πως η ενασχόληση με τη θρησκεία βοηθά στην κοινωνικοποίηση».
Εν ολίγοις, αποδεικνύεται πως η προσέγγιση πολλών θρησκευτικών αξιών, διδασκαλιών και παραδόσεων καλλιεργεί τη θρησκευτική πίστη, την πνευματικότητα και την εμπειρία των ατόμων αυτών με το υπερβατικό. Με τον τρόπο αυτό τα άτομα με αναπηρία μπορούν να γίνουν σιγά σιγά ενεργά μέλη της εκκλησιαστικής τους κοινότητας και να δημιουργήσουν μέσω αυτών των παρεμβάσεων μια υποστηρικτική σχέση με τον ιερέα της ενορίας τους και τις κατάλληλες συνθήκες για συμμετοχή σ’ αυτή. Κατά συνέπεια, η σφυρηλάτηση ουσιαστικών σχέσεων με τη θρησκευτική κοινότητα θα συμβάλλει στην κοινωνικοποίηση των ατόμων αυτών. Ο Απόστολος Παύλος περιγράφει την Εκκλησία ως το σώμα του Χριστού και σημειώνει πως κάθε άνθρωπος είναι απαραίτητος στο σώμα, γιατί ο καθένας έχει χαρίσματα, τα οποία ωφελούν όλους.
Το θέμα της προσπάθειας για ένταξη των ατόμων με αναπηρίες δεν εξαρτάται μόνο από τα ίδια τα άτομα με αναπηρία, αλλά επίσης και από τη χριστιανική κοινότητα. Η Ορθόδοξη Χριστιανική Εκκλησία σήμερα αποτελεί το μέσο για μια πραγματική ισότιμη συμμετοχή και ένταξη σε μια κοινωνία που δεν κάνει διακρίσεις. Καθώς η ένταξη περιλαμβάνει, εκτός των άλλων, και το εύρος και τον προσανατολισμό των κοινωνικών συναναστροφών, οι οποίες μπορούν να εμφανιστούν και να καλλιεργηθούν και στο πλαίσιο της εκκλησιαστικής ζωής καθημερινά (λατρευτικής, μυστηριακής, επ’ ευκαιρία εορταστικών εκδηλώσεων κ.ά.), καθίσταται φανερό πως ο ρόλος της Εκκλησίας είναι ουσιαστικός. Βασική προϋπόθεση για την επίτευξη του στόχου αυτού είναι η αποδοχή και πραγμάτωση της ένταξης ως καλλιέργειας της συμβίωσης και της συνεργασίας ατόμων με αναπηρία και ατόμων χωρίς αναπηρία, αφού η Εκκλησία δεν είναι ιδεολογία, είναι κυρίως και προπάντων ζωή, προσφορά ζωής μέσα από τη φιλανθρωπία, την ψυχαγωγία, την προσφορά ουσιαστικής μετουσίωσης.
Αν θέλουμε, λοιπόν, να ενσωματώσουμε άτομα με Νοητική Αναπηρία στη χριστιανική κοινότητα, πρέπει να αρχίσουμε να συμπεριφερόμαστε και να σκεφτόμαστε συλλογικά. Με τη φυσική συμμετοχή όλο και περισσότερων ατόμων με νοητικές ή αναπτυξιακές αναπηρίες στη ζωή της κοινότητας, σε σχολεία, γειτονιές, δουλειές, ψυχαγωγικές δραστηριότητες και εκκλησιαστικές συναθροίσεις η πρόκληση της υπέρβασης της φυσικής ένταξης και της μετάβασης στην πραγματική κοινωνική ένταξη γίνεται ολοένα και πιο εμφανής.
Περισσότερες πληροφορίες:
Λάππα, Χ., π. Αναστασίου, Ι., Μαντζίκος, Κ., & Εγγλέζος, Ε. (2018). Η Διδασκαλία του Μυστηρίου του Βαπτίσματος σε Άτομα με Μέτρια και Σοβαρή Νοητική Αναπηρία: Ένα Πρόγραμμα Παρέμβασης. Εκπαιδευτική Επικαιρότητα, 2 (4), 13-28.
H κα. Χριστίνα Λάππα είναι δρ. Ειδικής Εκπαίδευσης και μεταδιδακτορική ερευνήτρια του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και Καθηγήτρια- Σύμβουλος του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου.
To ιστολόγιοΔημόσια Ορθοδοξίαεπιδιώκει να προωθήσει συζήτηση και συνδιάλεξη, παρέχοντας ένα φόρουμ για διαφορετικές απόψεις σε σχέση με σύγχρονα ζητήματα που αφορούν τον Ορθόδοξο Χριστιανισμό. Οι απόψεις που εκφράζονται σ’ αυτό το άρθρο είναι αποκλειστικά του συγγραφέως και δεν αντιπροσωπεύουν τις απόψεις των εκδοτών,των μεταφραστών, ή του Κέντρου Ορθοδόξων Χριστιανικών Σπουδώ.
Μια Δημοσίευση του Κέντρου Ορθόδοξων Χριστιανικών Σπουδών του Πανεπιστημίου