Δεν είμαστε σε πόλεμο· είμαστε υπό φροντίδα
Αναζητώντας νέες λέξεις για το σήμερα

Γκουίντο Ντόττι (Guido Dotti)

Όχι, δεν θα σταματήσω να το λέω. Αυτό που ζούμε δεν είναι πόλεμος. Δεν βρισκόμαστε σε πόλεμο.

Από τότε που το κυρίαρχο αφήγημα για την πανδημία στην Ιταλία, αλλά και γενικότερα στον κόσμο, υιοθέτησε πολεμική ορολογία –δηλαδή, αμέσως μόλις η υγειονομική κατάσταση άλλαξε δραματικά προς το χειρότερο σε οποιαδήποτε χώρα– αναζητώ μια διαφορετική έκφραση για να περιγράψω την δυσχερή κατάσταση που ζούμε και ταυτόχρονα να προσφέρω μερικά στοιχεία ελπίδας και συναίσθησης για τις μέρες που θα ακολουθήσουν.

Η προσφυγή στη παρομοίωση του πολέμου, αν και έχει δεχτεί κριτική από ορισμένους σχολιαστές, εξακολουθεί να ασκεί μια γοητεία, καθώς διαθέτει αμεσότητα και αποτελεσματικότητα, κι έτσι δεν είναι εύκολο να καταργηθεί. Με μεγάλο ενδιαφέρον διάβασα κάποιες αναρτήσεις και συζητήσεις –όχι πολλές, από όσο ξέρω– που έκαναν την εμφάνισή τους στα ιταλικά μέσα ενημέρωσης: το άρθρο του Ντανιέλ Κασσάντρο («Είμαστε σε πόλεμο! Ο κορωνοϊός και οι εκφράσεις που χρησιμοποιούμε») που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Internazionale, τη μικρή έρευνα του ιστότοπου Vita.it για «Το κακόβουλο λεξιλόγιο του πολέμου», την καταχώρηση του Τζιανλούκα Μπριγκούλια στο ιστολόγιό του Il Post («Όχι, δεν είναι πόλεμος»), και την εξαιρετική δουλεία του Μαρίνο Σινιμπάλντι στο Radio 3, ο οποίος αφιέρωσε ένα επεισόδιο της εκπομπής του «Γλωσσικές επιτυχίες» σε αυτό το θέμα, εισάγοντας επίσης μία πιθανή εναλλακτική έκφραση: το «λεξιλόγιο της επιμονής». Οι δεκάδες καλλιτεχνών, ερευνητών, διανοουμένων και ηθοποιών που κλήθηκαν να διαλέξουν μια αντιπροσωπευτική λέξη γι αυτή τη στιγμή της ιστορίας, παρήγαγαν έναν αξιόλογο κατάλογο που εκτείνεται μεταξύ «αρμονίας» και «εγγύτητας». Δεν μπόρεσα, ωστόσο, να βρω εκεί έναν όρο που θα μπορούσε να εκφράζει το όλο αφήγημα για την πραγματικότητα που βιώνουμε.

Ωστόσο, όπως είπα και στην αρχή, δεν σταμάτησα: δεν είμαστε σε πόλεμο!

Λόγω της προσωπικής μου πορείας, της παιδείας μου και των συνθηκών της ζωής μου, γνωρίζω καλά τι διακρίνει τον πνευματικό αγώνα από τον ιερό ή δίκαιο πόλεμο, όπου είναι εύκολο να χάσει κανείς την ισορροπία του, και να οδηγηθεί σε μία ερμηνεία του εαυτού, της ζωής του και βεβαίως της γενικότερης πορείας της ιστορίας, σύμφωνα με ένα πολεμικό μοντέλο.

Αλλά, εάν δεν είμαστε σε πόλεμο, σε ποια κατάσταση βρισκόμαστε; Είμαστε υπό φροντίδα!

Όχι μόνο οι άρρωστοι, αλλά ο πλανήτης ολόκληρος, όλοι μας, δεν βρισκόμαστε σε πόλεμο, αλλά υπό φροντίδα. Και η φροντίδα περιλαμβάνει –πέρα από τη φυσική απόσταση που μας ζητείται επί του παρόντος– κάθε πτυχή της ύπαρξής μας, σε αυτήν την απροσδιόριστη περίοδο της πανδημίας, καθώς και την περίοδο που θα ακολουθήσει «μετά», η οποία, χάρη σ’ αυτήν την φροντίδα, μπορεί να ξεκινήσει εδώ και τώρα ή, μάλλον, έχει ήδη ξεκινήσει.

Τώρα, τόσο ο πόλεμος όσο και η φροντίδα έχουν κοινά χαρακτηριστικά: δύναμη (η οποία είναι κάτι διαφορετικό από τη βία), διορατικότητα, θάρρος, αποφασιστικότητα, επιμονή… αλλά στη συνέχεια ακολουθούν διαφορετική πορεία. Ο πόλεμος έχει ανάγκη από εχθρούς, σύνορα και χαρακώματα, όπλα και πυρομαχικά, κατασκόπους, εξαπάτηση και ψέματα, σκληρότητα και χρήματα… Η φροντίδα, από την άλλη πλευρά, τροφοδοτείται από άλλα πράγματα: εγγύτητα, αλληλεγγύη, συμπόνια, ταπεινότητα, αξιοπρέπεια, λεπτότητα, τακτ, προσοχή, γνησιότητα, υπομονή, επιμονή…

Για τον λόγο αυτό, όλοι μαζί μπορούμε να προσφέρουμε πραγματικά φροντίδα στον άλλο, στον πλανήτη, και μέσα σε όλους και στον εαυτό μας· όλοι, άνδρες και γυναίκες, είτε ανήκουμε σε κάποια πίστη είτε όχι, ο καθένας σύμφωνα με την ικανότητα του, τις αρχές που τον εμπνέουν, τη σωματική και την ψυχολογική του ικανότητα. Οι γιατροί στο ιατρείο τους και στα νοσοκομεία, οι νοσοκόμες, το παραϊατρικό προσωπικό, οι επιδημιολόγοι και οι επιστήμονες προσφέρουν φροντίδα. Η κυβέρνηση και οι δημόσιοι λειτουργοί, οι κρατικοί υπάλληλοι, η πολιτεία και η κοινότητα … Όμοια και οι εργαζόμενοι σε υπηρεσίες πρώτης γραμμής, ψυχολόγοι, κοινωνικοί λειτουργοί, πρόσωπα που συμμετέχουν σε εθελοντικές οργανώσεις… Όμοια και οι εκπαιδευτικοί και οι μαθητές, οι άνθρωποι των τεχνών και του πολιτισμού… Όμοια και για οι ιερείς, οι επίσκοποι και οι ποιμένες, οι λειτουργοί των διαφόρων θρησκευτικών παραδόσεων και οι κατηχητές… Όμοια και οι γονείς και τα παιδιά, οι στενοί φίλοι και οι γείτονες του καθενός… Όμοια και εκείνοι που προσφέρουν φροντίδα και δεν αποτελούν μονάχα αντικείμενο φροντίδας· οι άρρωστοι, αυτοί που πεθαίνουν, οι αδύναμοι· οι πολύτιμοι και ευπαθείς άνθρωποι «που πρέπει να αντιμετωπιστούν με φροντίδα»: οι φτωχοί, οι άστεγοι, οι μετανάστες, οι περιθωριακοί, οι φυλακισμένοι, τα θύματα της ενδοοικογενειακής βίας και των πολέμων…

Η συνειδητοποίηση λοιπόν ότι κάποιος είναι αντικείμενο φροντίδας –και ότι δεν βρίσκεται σε πόλεμο– αποτελεί θεμελιώδη προϋπόθεση και για το τι θα γίνει «μετά». Το μέλλον θα καθοριστεί από αυτό που είμαστε ικανοί να ζήσουμε σε αυτές τις δύσκολες μέρες, θα καθοριστεί από την δυνατότητά μας για πρόληψη και φροντίδα, ξεκινώντας από τη φροντίδα του μοναδικού πλανήτη που έχουμε στη διάθεσή μας. Εάν είμαστε και αν συνεχίσουμε να είμαστε οι θεματοφύλακες της Γης, η ίδια η Γη θα μας φροντίσει, εξασφαλίζοντας τις απαραίτητες συνθήκες για τη ζωή μας.

Οι πόλεμοι τελειώνουν, ακόμη και αν ξαναρχίσουν μόλις βρεθούν οι απαραίτητοι πόροι, αλλά η φροντίδα, από την άλλη πλευρά, δεν τελειώνει ποτέ. Εάν στην πραγματικότητα υπάρχουν ασθένειες που (προς το παρόν) δεν μπορούν να θεραπευτούν, δεν υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι να μη χρειάζονται τη φροντίδα μας, ούτε και θα υπάρξουν ποτέ.

Πράγματι λοιπόν, δεν είμαστε σε πόλεμο, είμαστε υπό φροντίδα! Ας φροντίσουμε τους εαυτούς μας, όλοι μαζί.

Ο αδελφός Γκουίντο Ντόττι είναι μοναχός στην Οικουμενική Μονή του Μπόζε στη βόρεια Ιταλία.