Θαυμάζοντας την Κοίμηση της Θεοτόκου

Είναι προνόμιο να μοιράζομαι μαζί σας τις σκέψεις μου για την Κοίμηση της Θεοτόκου*, επειδή η Ορθόδοξη άποψη για την Παρθένο Μαρία, όπως φαίνεται και από τη σημερινή γιορτή, είναι πιο εξελιγμένη απ’ ό,τι στη δική μου εκκλησία. Η ευλάβεια προς την Παρθένο Μαρία είναι βαθιά ριζωμένη στην ορθόδοξη ευσέβεια, γι’ αυτό και υμνείται στη Θεία Λειτουργία ως τιμιωτέρα των Χερουβίμ και ενξοδοτέρα ασυγκρίτως των Σεραφείμ και τιμάται ως η Υπεραγία Θεοτόκος, Υπερευλογημένη και Υπερδεδοξασμένη Μητέρα του Θεού. Όσον αφορά στο εορτολόγιο της Εκκλησίας, η νηστεία του καλοκαιριού, πριν από την Κοίμηση της Θεοτόκου, είναι μία από τις σπουδαιότερες νηστείες του εκκλησιαστικού έτους· γι’ αυτό και η εορτή της Κοιμήσεως είναι ταυτόχρονα μυστική, εσχατολογική και μπορεί να θεωρηθεί και ως «Πάσχα του Καλοκαιριού».

Το Κατά Λουκάν Ευαγγέλιο (10:38-42),το οποίο διαβάζεται κατά την Απόδοση της εορτής της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, θεωρείται θεμέλιος λίθος αναφορικά με την ιστορία της σωτηρίας. Όταν ατενίζουμε την Μαρία ως την πρώτη πιστή, μέσα από την ιστορία της Μάρθας και της Μαρίας επιλύουμε το αρχετυπικό πρόβλημα, το οποίο υποδεικνύει δύο διαφορετικούς τρόπους αντιμετώπισης της ζωής: τον τρόπο της Μάρθας και τον τρόπο της Μαρίας. Ωστόσο, αντί να επιλέγουμε ποιος είναι ο σωστός και ποιος ο λανθασμένος, βλέπουμε στην Μαρία, την Μητέρα του Ιησού, την ενσάρκωση και των δύο τρόπων. Από τη μία πλευρά, η Μαρία είναι θαρραλέα και δραστήρια για την πίστη, όπως φαίνεται από τη συμπεριφορά της στον γάμο της Κανά (Ιω. 2:1-11), και ταυτόχρονα γαλήνια, όταν την παρατηρούσαν οι βοσκοί, καθώς προσευχόταν και «διατηρούσε όλα αυτά τα λόγια στην καρδιά της»· τα λόγια των αγγέλων προς τους βοσκούς σχετικά με τη γέννηση του Χριστού.

Οι προσευχές και οι ύμνοι για την Κοίμηση της Θεοτόκου μαρτυρούν τη νέα χριστιανική ελπίδα ότι η Ανάσταση του Χριστού έχει μεταμορφώσει την εμπειρία του θανάτου για όλους μας. Από δω και πέρα, ο θάνατος δεν θα βιώνεται ως φοβερός αφανισμός της ζωής, αλλά ως το κατώφλι που οδηγεί στην αιώνια ζωή. Εφόσον η Μητέρα του Θεού είναι μαζί με τον Υιό της, μπορούμε να την παρακαλέσουμε για τη μεσιτεία της. Την ώρα της προσευχής, μπορούμε να ζητήσουμε την συμπαράστασή της για τις καθημερινές προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε και την βοήθειά της για την προπαρασκευή του επικείμενου θανάτου μας ούτως ώστε να βρεθούμε στην αγκαλιά του Χριστού. Το Απολυτίκιο της αποδόσεως της εορτής της Κοιμήσεως της Θεοτόκου εκφράζει με διαύγεια αυτή την αλήθεια: Ἐν τὴ Γεννήσει τὴν παρθενίαν ἐφύλαξας, ἐν τὴ Κοιμήσει τὸν κόσμον οὐ κατέλιπες Θεοτόκε, Μετέστης πρὸς τὴν ζωήν, μήτηρ ὑπάρχουσα τῆς ζωῆς, καὶ ταὶς πρεσβείαις ταὶς σαὶς λυτρουμένη, ἐκ θανάτου τᾶς ψυχᾶς ἠμῶν (Μηναίον Αυγούστου).

Γι’ αυτόν τον λόγο, η Κοίμηση της Θεοτόκου ονομάζεται συχνά «Πάσχα του Καλοκαιριού», διότι η ίδια η Μητέρα του Θεού «πέρασε», από την επίγεια ζωή, στην αιώνια. Αφού η Μητέρα του Θεού όντως πέθανε και έπειτα αναστήθηκε από τον Υιό της, έγινε πράγματι η Μητέρα της Ζωής. Συμμετέχει, ήδη, στην αιώνια ζωή του Παραδείσου, για την οποία προορίζονται όλοι όσοι ακούν το λόγο του Θεού και τον εφαρμόζουν (Λουκ. 11:27-28). Με την κοίμησή της η Παναγία πήγε πριν από εμάς στον Υιό της και Σωτήρα μας, αποδεικνύοντας, κατ’ αυτόν τον τρόπο, την αλήθεια της θεϊκής υπόσχεσης του ίδιου του Χριστού: ότι θα απολαύσουμε ζωή αιώνια και κοινωνία με τον Θεό. 

Ας έχουμε υπ’ όψιν μας ότι η ζωή της Παρθένου Μαρίας περικλείει όλη τη ζωή του Ιησού και εκτείνεται ακόμα και μετά τον θάνατο Του στον Σταυρό. Η Παναγία είναι παρούσα μαζί με τον άγγελο Γαβριήλ, καθώς επισκιάζεται από τη δύναμη του Αγίου Πνεύματος και φέρει τον Υιό του Ανθρώπου, ακολούθως είναι παρούσα στη Σταύρωση του Ιησού αλλά και στην Ανάσταση, όταν ο Χριστός νικάει τον θάνατο και επιστρέφει για να διδάξει και να καθοδηγήσει τους μαθητές Του. Η Αγία Θεοτόκος είναι εκεί και ύστερα από την Ανάληψη του Χριστού. Επιπλέον, η Αγία Γραφή επιβεβαιώνει ότι η Μητέρα του Θεού ήταν, επίσης, παρούσα πριν και μετά από τα γεγονότα της Πεντηκοστής. Μαρτυρείται, επίσης, ότι ήταν μεταξύ των μαθητών στην πρώτη κοινότητα της μεταναστάσιμης Εκκλησίας, επειδή βρισκόταν στο ανώγι μαζί με όλους εκείνους οι οποίοι, με μια ψυχή, ήταν αφοσιωμένοι στην προσευχή και τη δέηση προς το Θεό (Πρ. 1:14). Η παράδοση της Εκκλησίας δέχεται ότι υπακούοντας η Παναγία στην εντολή του Χριστού από τον Σταυρό (Ιω. 19:26-27), παρέμεινε στην οικία του Απόστολου Ιωάννη στην Ιερουσαλήμ και συνέχιζε να διακονεί με τον λόγο και το έργο της.

Επομένως, η Θεοτόκος είναι το απαράμιλλο παράδειγμα της συνεργασίας μεταξύ του Θεού και της ελεύθερης βούλησης του ανθρώπου. Η Θεοτόκος καθίσταται πρότυπο για τους πιστούς, επειδή, όντας ελεύθερη, λέει «Ναι»στον Κύριο και η αποδοχή της αυτή έχει ως συνέπεια να συμμετάσχει στο Μυστήριο του Θεού· ένα μυστήριο, του οποίου προϋπόθεση ήταν η αποδοχή της Μαρίας να γεννήσει τον Θεό. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, ονομάζεται «Θεοφόρος» και «Θεοτόκος», επειδή πραγματικά γέννησε τον Θεό. Το άρρητο κάλλος γεννήθηκε για εμάς διά της Θεοτόκου! Πολύ σωστά το θέτει ο Βλαντιμίρ Λόσκι, ο οποίος γράφει ότι η απάντηση της Μαρίας στον άγγελο Γαβριήλ στον Ευαγγελισμό επιλύει την τραγωδία της έκπτωτης ανθρωπότητας» (Κατ’ Εικόνα και Καθ’ Ομοίωσιν Θεού, Θεσσαλονίκη: Ρηγόπουλος, 1974), ενώ ο Ειρηναίος της Λυών επισημαίνει ότι «ο κόμπος της ανυπακοής της Εύας λύθηκε από την υπακοή της Μαρίας» (Κατά Αιρέσεων, ΙΙΙ.22.4). Αυτό συνέβη, διότι η Μαρία παρέδωσε την υπέρλαμπρη ψυχή της στα χέρια Εκείνου, που συνελήφθη ασπόρως, σαρκώθηκε εντός της και το κατόρθωμα της αρετής της ξεπερνάει τη λογική μας. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, ακόμη και αν οι συνέπειες της Κοιμήσεως Της υπερβαίνουν την ιστορία, εμείς είμαστε ευλογημένοι με τη χάρη της χριστιανικής παράδοσης για τη Μητέρα του Θεού και τους σπόρους της ιερής αλήθειας που κείνται σε αυτήν.

Η παράδοση της Κοιμήσεως της Θεοτόκου –η συναρπαστική ιστορία των Αποστόλων που εμφανίζονται στην κλίνη της με το θυμίαμα να ευωδιάζει και τον Χριστό να λαμβάνει την ψυχή της Παναγίας– οι πηγές αυτής της παράδοσης πιθανότατα εδράζονται στον 5^ο αιώνα, μια εποχή κατά την οποία «η λαϊκή ευσέβεια για το πρόσωπο της Μαρίας ήταν έντονη», ενώ οι προθέσεις και οι λεπτομέρειες αυτής της ιδιαίτερης ευλάβειας προς την Παναγία «βασίζονται αναμφίβολα στις Χριστολογικές διαμάχες εκείνης της περιόδου» (Brian Daley, “At the Hour of our Death: Mary’s Dormition and Christian Dying in Late Patristic and Early Byzantine Literature,“ Dumbarton Oaks Papers 55 [2001], 72). Ως πιστοί  έχουμε την ευκαιρία να δούμε αυτή την εικόνα, διότι βρίσκεται μέσα στο ιερό και πάνω από την δυτική πόρτα· εντός και πάνω από την είσοδο της Ωραίας Πύλης. Μια ακόμη πατερική πηγή, η οποία επιβεβαιώνει αυτή την ιστορία είναι η πρώιμη παράδοση για την εορτή της Κοιμήσεως, βασισμένη στον Ψευδο-Διονύσιο. Στο έργο του περί Θείων Ονομάτων, σε μια ενότητα σχετικά με το κάλλος, αναφέρεται σ’ ένα λαμπρό όραμα της Μητέρας του Θεού. Συγκεντρώθηκαν οι απόστολοι ἐπὶ τὴν θέαν τοῦ ζωαρχικοῦ καὶ θεοδόχου σώματος, υμνώντας εκστατικά τὴν ἀπειροδύναμον ἀγαθότητα τῆς θεαρχικῆς ἀσθενείας (PG 3.681D).

Μια σοβαρή ένδειξη για την καθιέρωση της Εορτής της Κοιμήσεως είναι η Ομιλία για την Κοίμηση της Θεοτόκου, γραμμένη από τον αρχιεπίσκοπο Ιωάννη Α΄ της Θεσσαλονίκης, στα μέσα του 7^ου αιώνα. Σύμφωνα με την Ομιλία αυτή, η Μαρία καθίσταται παράδειγμα άγιου θανάτου, διότι Άγγελος Κυρίου υπόσχεται ότι θα λάβει τις ψυχές όσων ταπεινώνονται μπροστά στον Θεό, φέρνοντάς τους στη χώρα των δικαίων. Η Παναγία μάς προτρέπει να ανάψουμε τις λαμπάδες της πίστης μας για να την τιμήσουμε, να θυμιάσουμε και να προσευχόμαστε αδιαλείπτως απαγγέλλοντας τους ψαλμούς. Το φως της λαμπάδας της πληροί τον κόσμο και δεν θα σβήσει έως τη συντέλεια του αιώνος ούτως ώστε όσοι θέλουν να σωθούν να λαμβάνουν θάρρος από Εκείνη (Ομιλία για την Κοίμηση της Θεοτόκου, 5.9).

Πολλοί γνωστοί Πατέρες συνέβαλαν στη διάδοση της εορτής της Κοιμήσεως. Ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός γράφει τα εξής για τη Θεοτόκο: Από αυτήν τρυγήσαμε το σταφύλι της ζωής, από αυτήν θερίσαμε τον βλαστό της αφθαρσίας. Αυτή έγινε η προξενήτρα όλων των αγαθών (Εἰς τὴν Κοίμησιν PG 96.744C)[1] και ο Γρηγόριος Παλαμάς αναφέρει ότι ο Θεός τόσον ωραία πραγματικά κατασκεύασε και αυτή. Συνάθροισε, λοιπόν, όλα εκείνα διά των οποίων στόλισε τα πάντα με την σειρά, καθιστώντας την κοινόν κόσμο ορατών και αοράτων αγαθών […] σύναψε τα κάτω με τα άνω και περιέκλεισε το παν με τα γύρω της θαυμάσια (Ομιλία 37 Στην Πάνσεπτη Κοίμηση της Πανυπεραγνής Δέσποινας μας Θεοτόκου και Αειπαρθένης Μαρίας[2])

Ο άγιος Ανδρέας Κρήτης αναφέρει σε έναν από τους λόγους του στη Κοίμηση του Θεοτόκου τα εξής για την Παναγία: η απαρχή της κοινωνίας και συμφυΐας του Θεού προς τον άνθρωπο, το πάσης θεωρίας και αναβάσεως έρεισμα, η ανεξάντλητη πηγή των θείων απαυγασμάτων[3]. Στο μυστήριο της Παρθένου, κάθε φόβος διαλύεται και οι εν Χριστώ νήπιοι δεν σκιάζονται από τίποτα[4]. Αν δεν ήταν ευπρόσδεκτη ενώπιον του θρόνου του Θεού, τότε κανείς από εμάς, τα παιδιά της, δεν θα μπορούσε να σταθεί ενώπιόν Του στον μέλλοντα  αιώνα. Ενώ, ο Аγ. Θεόδωρος ο Στουδίτης αναφέρει τα εξής: Ας συγκεντρωθεί όλη η οικουμένη […] και φορώντας τα ενδύματα των αρετών […] με χαρά να γιορτάσει τη γιορτή της Μαρίας, που γέννησε τον Κύριο, την Κοίμηση και τη μετάσταση […] . Τώρα, λοιπόν, η Θεοτόκος, κλείνοντας τα αισθητά μάτια, ανοίγει σε μας τα νοητά, σαν λαμπερούς και μεγάλους φωστήρες, μάτια της, τα οποία ποτέ δεν βασίλεψαν για να αγρυπνούν και να εξευμενίζουν το πρόσωπο του Θεού για τη βοήθεια του κόσμου[5].

Καθώς τιμούμε τις εικόνες της Μητέρας του Θεού, η οποία βρίσκεται στον θρόνο της στον Ουρανό και περιβάλλεται από τα Χερουβίμ, ας θυμηθούμε πώς φτάσαμε εκεί, διότι η Εορτή της Κοιμήσεως είναι αφιερωμένη σε αυτή την μεταμορφωτική πράξη και μας παρέχει την ευκαιρία να συμμετέχουμε και να προσευχηθούμε για ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια της σωτηριώδους αγάπης του Θεού για χάρη της ανθρωπότητας. Αυτή η γιορτή είναι ένας σημαντικός οδοδείκτης για την χριστιανική εσχατολογική ελπίδα, επειδή η Μαρία, η Μητέρα του Θεού, βρίσκεται τώρα με τον Υιό της ως «ζωντανός μάρτυρας του βραβείου που μας περιμένει όλους μας στη συντέλεια του κόσμου» (Stephen J. Shoemacher, Ancient Traditions of the Virgin Mary’s Dormition and Assumption [2003], 3) Καθώς, λοιπόν, τιμούμε τη μνήμη αυτής της ημέρας και την μετάσταση της Μητέρας του Θεού προς τον Πατέρα, ας προσευχηθούμε όλοι μαζί λέγοντας:

Σε εκλιπαρώ ως ανάξιος δούλος σου, αγαπημένη του Χριστού

Άφησε μας να εισέλθουμε στο φως της αγίας εορτής της Κοιμήσεως.

Βοήθησε μας να παραμερίσουμε τα εμπόδια αυτού του κόσμου και της πανδημίας για να εισέλθουμε στη χαρά.

Παρηγόρησέ μας με την ζεστασιά και την ταπεινότητα Σου.

Ας μεγαλύνουμε την τιμιωτέραν των Χερουβείμ, την ενδοξοτέραν ασυγκρίτως των Σεραφείμ. Ας μεγαλύνουμε και τον Υιό της για να παραλάβει την ανυπόκριτη χαρά μας, αυτή την ημέρα.

*Ιωάννης ο Δαμασκηνός, Έκδοσις Ακριβής της Ορθοδόξου Πίστεως. Αυτή η ομιλία εκφωνήθηκε στο Ιεραποστολικό Κέντρο του Αγ. Γρηγορίου του Θεολόγου (Ν. Υόρκη) και είναι αφιερωμένη στην Τζούντιθ Σκοτ, την οποία θα ήθελα να ευχαριστήσω για τις υπηρεσίες της.

[1]Ιωάννης ο Δαμασκηνός Ομιλίες-Αγιολογικά Ευχές, Ομιλία Β΄ Εἰς τὴν Κοίμησιν τῆς Θεοτόκου, ΕΠΕ, μτφρ. Ιγνάτιος Σακαλής, (Θεσσαλονίκη: Πατερικαί Εκδόσεις «Γρηγόριος ο Παλαμάς», 1991)  305

[2] Γρηγόριος ο Παλαμάς, Ομιλίες, μτφρ. Παναγιώτης Κ. Χρήστου, ΕΠΕ 10, (Θεσσαλονίκη: Πατερικαί Εκδόσεις «Γρηγόριος ο Παλαμάς», 1985) 451

[3] Ανδρέας Κρήτης, Λόγος ΙΔ΄ Εἰς την κοίμησιν τῆς ὑπεραγίας Δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου, PG 97, 1092CD

[4] Στο ίδιο, 1093BC.

[5] Θεόδωρος Στουδίτης, Φιλοκαλία των Νηπτικών και Ασκητιών 18, Λόγοι Α΄- ΙΒ΄Κατηχήσεις Α΄- ΑΓ΄, Εγκώμιο στην Κοίμηση της Αγίας Κυρίας μας Θεοτόκου, μτφρ. Παναγιώτης Παπαευαγγέλου, (Θεσσαλονίκη:  Πατερικαί Εκδόσεις Γρηγόριος ο Παλαμάς, 1996) 67-68.