Οι διασηλώσεις στη Λευκορωσία και η Ορθόδοξη Εκκλησία

Αρχιμανδρίτης Κύριλλος Γοβορούν (Cyril Hovorun)

Στη Ρωσία υπάρχει μια πολύ διαδεδομένη δεισιδαιμονία ότι ο Αύγουστος φέρνει εθνικές καταστροφές. Οι μαζικές διαμαρτυρίες στη Λευκορωσία εναντίον του Αλεξάντρ Λουκασένκο αντιμετωπίζονται από το καθεστώς του Βλαντιμίρ Πούτιν ως τέτοια καταστροφή. Παρόλο που ο κ. Λουκασένκο πάλεψε να διατηρήσει τη χώρα του κάπως ανεξάρτητη από τη Ρωσία, η Λευκορωσία, υπό την διακυβέρνηση του, παρουσιάστηκε ως το μοντέλο της νεο-σοβιετικής αποικίας που η Ρωσία προσπάθησε να επιβάλει στους γείτονές της από την έναρξη της προεδρίας Πούτιν. Η Λευκορωσία υπό τον κ. Λουκασένκο διατήρησε πολλά σύμβολα και το μεγαλύτερο μέρος του ήθους της σοβιετικής εποχής.

Το βασικό χαρακτηριστικό του σοβιετικού ήθους είναι ο πατερναλισμός, που σημαίνει ότι το καθεστώς προσφέρει στους υπηκόους του τα βασικά κοινωνικά αγαθά ως αντάλλαγμα για την πλήρη υπακοή τους. Η Ουκρανική Επανάσταση της Αξιοπρέπειας το 2014 (γνωστή επίσης ως Μαϊντάν), για παράδειγμα, ήταν μια εξέγερση ενάντια σε αυτό το είδος πατερναλισμού. Αυτό που συμβαίνει τώρα στη Λευκορωσία μοιάζει περισσότερο με επανάσταση που ξεκίνησε μέσα στο πατερναλιστικό πλαίσιο. Ωστόσο, υπάρχουν καλά σημάδια ότι τελικά η επανάσταση της Λευκορωσίας θα στραφεί ενάντια στον πατερναλισμό αυτόν καθαυτόν.

Αυτό δεν θα είναι εύκολο. Στη μακρά περίοδο που είναι στην εξουσία (από το 1994) ο κ. Λουκασένκο προσέφερε στους Λευκορώσους ένα κοινωνικό συμβόλαιο: την πλήρη υπακοή τους ως αντάλλαγμα για τις πατερναλιστικές βασικές παροχές και για μια ψευδαίσθηση σταθερότητας. Τώρα αυτό το κοινωνικό συμβόλαιο έχει σπάσει. Οι περισσότεροι Λευκορώσοι πιστεύουν ότι το έσπασε ο ίδιος ο Λουκασένκο με τον τρόπο που τους αντιμετώπισε τις τελευταίες ημέρες. Αρκετοί Λευκορώσοι σκοτώθηκαν από το καθεστώς και χιλιάδες βασανίστηκαν με πρωτοφανή σκληρότητα. Ο Λουκασένκο, με τη σειρά του, πιστεύει ότι οι Λευκορώσοι παραβίασαν το συμβόλαιο αφού δεν αποδέχτηκαν υπάκουα τα αποτελέσματα των εκλογών, οι οποίες ούτε καν προσποιείται ότι ήταν δίκαιες.

Φαίνεται, ωστόσο, ότι το πατερναλιστικό συμβόλαιο είχε σπάσει από νωρίτερα. Ένα σοβαρό λάθος του Λουκασένκο, που έκανε πολλούς Λευκορώσους να πιστεύουν ότι ήταν ανίκανος να εκπληρώσει το συμβόλαιο αυτό, ήταν η επιδεικτική του άγνοια για το COVID-19. Χλεύαζε δημόσια εκείνους που έπαιρναν στα σοβαρά την πανδημία και εξώθησε ανθρώπους σε καταστάσεις όπου μπορούσαν εύκολα να προσβληθούν από τον κορωνοϊό. Για παράδειγμα, στις 9 Μαΐου, συγκέντρωσε πλήθη για την Παρέλαση της Νίκης [στην επέτειο της λήξης του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου] στο Μινσκ. Ακόμη και ο Πούτιν αποφάσισε να μην κάνει τέτοια παρέλαση στη Μόσχα και ενοχλήθηκε από την πρωτοβουλία του κ. Λουκασένκο. Εν τω μεταξύ, το σύστημα υγείας στη Λευκορωσία ασφυκτιούσε από τον μεγάλο αριθμό ασθενών με COVID-19 ενώ το κράτος δεν φάνηκε να ενδιαφέρεται. Οι άνθρωποι έπρεπε να φροντίσουν τον εαυτό τους και τους πάσχοντες ασθενείς με κορωνοϊό· πολύ μακριά από το κοινωνικό συμβόλαιο που πίστευαν ότι είχαν με τον Λουκασένκο. Φαίνεται ότι το COVID-19, ή μάλλον η άγνοια γι αυτό, αποτελεί πρόκληση για τους δικτάτορες και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού.

Είναι πολύ δελεαστικό να συγκρίνουμε τις διαμαρτυρίες της Λευκορωσίας με το Ουκρανικό Μαϊντάν. Οι Λευκορώσοι δεν συμπαθούν τέτοιες συγκρίσεις· για διάφορους λόγους. Πολλοί έχουν υποστεί πλύση εγκεφάλου από την επίσημη προπαγάνδα της Ρωσίας και της Λευκορωσίας, οι οποίες συμφώνησαν να καταδικάσουν το Μαϊντάν. Άλλοι δεν θέλουν να βρεθούν στη σκιά της Ουκρανικής Επανάστασης της Αξιοπρέπειας. Υπάρχουν πράγματι πολλές ομοιότητες αλλά και διαφορές μεταξύ των δύο επαναστάσεων, και η στιγμή δεν είναι κατάλληλη στιγμή για να τις αναλύσουμε. Υπάρχει, ωστόσο, ένα παράλληλο που αξίζει να ερευνηθεί· κι αυτό είναι η στάση των Εκκλησιών.

Η ηγεσία της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας και το 2014 και τώρα έκανε το ίδιο λάθος, να υποστηρίξει δημόσια τους αντιδημοφιλείς δικτάτορες. Μια τέτοια υποστήριξη πηγάζει από την πολιτική του Πατριάρχη Κύριλλου, την οποία ακολουθούσε και πριν ακόμη γίνει Πατριάρχης· να επικεντρώνεται στις πολιτικές ελίτ και να αγνοεί τις μάζες. Αυτή η πολιτική του ανταπέδωσε κάποιες συμπάθειες ανάμεσα σε εκείνους που είχαν την εξουσία, αλλά δημιούργησε ένα χάσμα ανάμεσα σ’ αυτόν και τα ποίμνια των κοινών ανθρώπων, πρώτα στην Ουκρανία και τώρα στη Λευκορωσία. Αυτό το χάσμα μεταξύ των λαϊκών και της ιεραρχίας διευρύνεται και στη Ρωσία.

Ακολουθώντας τα βήματα του Πατριάρχη, η ηγεσία της Εκκλησίας στη Λευκορωσία επέδειξε τυφλότητα στα αιτήματα των μαζών. Για παράδειγμα, η δήλωση της συνόδου της Λευκορωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας υπό το Πατριαρχείο της Μόσχας, στις 15 Αυγούστου, καταδίκασε αόριστα τη βία, χωρίς να κατονομάσει τους δράστες και, το σημαντικότερο, τήρησε σιγή ιχθύος για τους λόγους της μαζικής αναταραχής. Λίγες μόνο φωνές της ιεραρχίας υψώθηκαν κατά της αδικίας του καθεστώτος Λουκασένκο, με ισχυρότερη και πλέον εύγλωττη αυτή του Επισκόπου Γκρόντνο και Βόλκοβυσκ, Αρτεμίου. Πολύ πιο ειλικρινής φαίνεται να είναι η Καθολική Εκκλησία στη Λευκορωσία. Ο Μητροπολίτης Αρχιεπίσκοπος Θαδδαίος Κοντρούσιεβιτς, μαζί με άλλους Καθολικούς επισκόπους, κατονόμασε και καταδίκασε σαφώς τους δράστες της βίας και της αδικίας. Οι καθολικοί ιεράρχες υποστήριξαν ανοιχτά τους ανθρώπους που αντιτάχθηκαν στο καθεστώς. Η στάση της Καθολικής Εκκλησίας στη Λευκορωσία είναι πολύ παρόμοια με την στάση της Ελληνικής Καθολικής Εκκλησίας στην Ουκρανία το 2014.

Υπάρχει μια άλλη ομοιότητα μεταξύ Ουκρανίας και Λευκορωσίας που δεν μπορώ να μην αναφέρω· είναι ο οικουμενικός χαρακτήρας των διαδηλώσεων. Όπως το Μαϊντάν στην Ουκρανία ήταν ένα οικουμενικό γεγονός, όπου άνθρωποι διαφορετικών ομολογιών, ακόμη και διαφορετικών θρησκειών, στάθηκαν ο ένας δίπλα στον άλλον και προσευχήθηκαν μαζί, έτσι άνθρωποι λαϊκοί αλλά και κάποιοι κληρικοί από διαφορετικές χριστιανικές ομολογίες ενώθηκαν στη Λευκορωσία στις ίδιες θρησκευτικές πομπές. Στις 18 Αυγούστου, ο Αρχιεπίσκοπος Κοντρούσιεβιτς ηγήθηκε μιας οικουμενικής προσευχής στο Μινσκ, με συμμετοχή εκπροσώπων διαφόρων εκκλησιών και θρησκευτικών ομάδων, συμπεριλαμβανομένου και ενός Ορθόδοξου ιερέα. Οι διαμαρτυρίες της Λευκορωσίας, επομένως, αν και επιδιώκουν πολιτικούς στόχους, εμφανίζουν σαφώς και μια θρησκευτική ατζέντα. Δεν είναι απλά κοσμικές, όπως οι περισσότερες πολιτικές διαμαρτυρίες στη Δύση. Σε αυτό, μοιάζουν με το Ουκρανικό Μαϊντάν, το οποίο ενέπνευσε ακόμη και μια συγκεκριμένη «Ουκρανική δημόσια θεολογία». Ελπίζω ότι θα αναδυθεί και μια «Λευκορωσική δημόσια θεολογία», ως προβληματισμός γι αυτό που συμβαίνει τώρα στη χώρα.

Ο Αρχιμανδρίτης Κύριλλος Γοβορούν είναι καθηγητής Εκκλησιολογίας, Διεθνών Σχέσεων και Οικουμενισμού στη Θεολογική Ακαδημία του Αγίου Ιγνατίου.