Ποιμαντική καθοδήγηση για τη συμμετοχή στα κοινά
Προς ένα ορθόδοξο-εκκλησιαστικό κοινωνικό ήθος

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η τρέχουσα κρίση του COVID-19, σε συνδυασμό με τα ανησυχητικά κοινωνικά ζητήματα και το αμφιλεγόμενο πολιτικό περιβάλλον, απαιτεί προσευχή και ουσιαστική ποιμαντική καθοδήγηση. Πολλοί ορθόδοξοι ιεράρχες, ηγέτες και θεολόγοι ασχολούνται με τα φλέγοντα ζητήματα της εποχής μας, διακρινόμενοι από ειλικρινείς προβληματισμούς αλλά και ορμώμενοι από μια γνήσια στοχαστική διάθεση. Αυτοί οι άνθρωποι μας προσφέρουν καθοδήγηση, η οποία βασίζεται στα θεμέλια της πίστης και στην αποστολή μας να γίνουμε μάρτυρες του Ευαγγελίου.

Ένα σχετικό παράδειγμα είναι το κείμενο Ὑπέρ τῆς τοῦ κόσμου ζωῆς:Το κοινωνικὸ ἦθος τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας. Το κείμενο αυτό μας υπενθυμίζει ότι ως Χριστιανοί καλούμαστε να συμμετέχουμε στον κόσμο, στον οποίο ζούμε, να γνωρίζουμε τις ανάγκες των γύρω μας, να ενεργούμε αγαπητικά και θυσιαστικά και να επιδεικνύουμε τη δύναμη της χάριτος διά της πίστεώς μας στον Θεό. Οι συγγραφείς του κειμένου γράφουν σχετικά με την αντιμετώπιση των σοβαρών ζητημάτων στον κόσμο μας:

…εἶναι ἀδύνατο γιά τήν Ἐκκλησία νά ἀκολουθήσει ἀληθινά τόν Χριστό ἤ νά τόν καταστήσει παρόντα στόν κόσμο, ἐάν ἀποτύχει νά τοποθετήσει αὐτή τήν ἀπόλυτη μέριμνα γιά τούς φτωχούς καί ὅσους βρίσκονται σέ μειονεκτική θέση στό κέντρο τῆς ἠθικῆς, θρησκευτικῆς καί πνευματικῆς της ζωῆς. Ἡ ἐπιδίωξη κοινωνικῆς δικαιοσύνης καί ἐπιείκειας—πρόνοια γιά τούς φτωχούς καί στέγη γιά τούς ἄστεγους, προστασία τῶν ἀδύνατων, ὐποδοχή ὅλων ὅσων ἔχουν ἐκτοπιστεῖ καί βοήθεια πρός τούς ἀνάπηρους—δέν εἶναι ἁπλά ἕνα ἦθος, τό ὁποῖο ἡ Ἐκκλησία προβάλλει γιά χάρη μιᾶς ἥσυχης συνείδησης, ἀλλά ἀποτελεῖ ἀναγκαῖο μέσο σωτηρίας, τόν ἀπαραίτητο δρόμο πού ὁδηγεῖ στήν ἕνωση μέ τόν Θεό ἐν Χριστῷ. [33].

Εκτός από την αναγνώριση της αποστολής και της διακονίας, της οποίας προΐσταται ο Κύριός μας, το κείμενο αναφέρεται και σε άλλα μέσα συμμετοχής στον σύγχρονο κόσμο. Αυτά περιλαμβάνουν την Εκκλησία, ως μια κοινότητα ιδρυμένη από τον Θεό, η οποία αποτελεί πρότυπο για όλους τους πολιτικούς και κοινωνικούς σχηματισμούς [6]. Αυτό σημαίνει ότι οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί, που απολαμβάνουν το πλεονέκτημα να ζουν σε χώρες, οι οποίες έχουν καθιερώσει και ταυτόχρονα υπερασπίζουν την έννομη τάξη, την ελευθερία, τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατία, θα πρέπει να υποστηρίξουν αυτές τις αξίες και να  ἐργάζονται με σκοπό τή διατήρηση καί τήν ἐπέκταση τῶν δημοκρατικῶν θεσμῶν καί παραδόσεων μέσα στό νομικό, πολιτισμικό καί οἰκονομικό πλαίσιο τῶν ἀντιστοίχων κοινωνιῶν των [10]. Επιπλέον, οἱ  χριστιανοί μποροῦν καί συχνά ὀφείλουν νά συμμετέχουν στήν πολιτική ζωή τῶν κοινωνιῶν στίς ὁποίες ζοῦν, ἀλλά θά πρέπει πάντοτε νά τό πράττουν διακονῶντας τή δικαιοσύνη καί τό ἔλεος τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ [9]και εκτός από αυτό οἱ  Ὀρθόδοξοι χριστιανοί ὀφείλουν νά ἀναγνωρίσουν ὅτι ἕνα πλαίσιο κοινῆς κοινωνικῆς συμφωνίας, τό ὁποῖο θά ἐμμένει στόν ἀπαραβίαστο χαρακτήρα τῆς ἀνθρώπινης ἀξιοπρέπειας καί ἐλευθερίας, εἶναι ἀπαραίτητο γιά τή διατήρηση καί τήν προώθηση μιᾶς δίκαιης κοινωνίας [12]. Φανερώνοντας την αγάπη του Θεού μέσω της κοινωνίας μας με τον Χριστό και μέσω των μεταξύ μας σχέσεων, δεν καλούμεθα ἁπλά νά ἀποδεχθοῦμε τόν παρόντα κόσμο, ἀλλά νά τόν καθαγιάσουμε, νά τόν ἐξυψώσουμε καί νά τόν μεταμορφώσουμε, ἔτσι ὥστε νά ἀποκαλυφθεῖ ἡ ἐγγενής ἀγαθότητά του, ἀκόμη καί σ’ αὐτή τήν κατάσταση τῆς πτώσεως [4].

Βρισκόμαστε εν μέσω ενός δυναμικού και πλούσιου σε προκλήσεις περιβάλλοντος, στο οποίο οι άνθρωποι χρειάζονται άμεση ποιμαντική καθοδήγηση ούτως ώστε να συσχετίσουν τις αξίες, που στηρίζονται στην πίστη και στη συμμετοχή στην Ευχαριστιακή κοινότητα, με τις ζωτικές αξίες μιας ακμάζουσας κοινωνίας. Αυτό δεν αποτελεί έκκληση για να εμπλακεί η Εκκλησία στην πολιτική διαδικασία, αν και υπάρχουν στιγμές, κατά τις οποίες η Εκκλησία έχει έναν προφητικό ρόλο και μπορεί να έρθει αντιμέτωπη με ιδέες, συμπεριφορές και δομές, οι οποίες περιφρονούν τη ζωή και την ανθρωπότητα. Ωστόσο, εδώ τονίζεται περισσότερο η ζωτικής σημασίας ποιμαντική διακονία, η οποία καθοδηγεί τη συμπεριφορά και τη δράση των Ορθόδοξων Χριστιανών, καθώς αυτοί συμμετέχουν ατομικά στην διακυβέρνηση, τις πολιτικές αποφάσεις και τη γενικότερη πολιτική γραμμή. Αυτή η διακονία συντελείται μέσω του κηρύγματος, της διδασκαλίας και του παραδείγματος και φανερώνει πως εμείς, ως Χριστιανοί, θα πρέπει να ασχολούμαστε με τα σημαντικά και φλέγοντα ζητήματα που διαχειρίζονται οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι και οι πολιτικοί ηγέτες. Επομένως, αυτή η διακονία συσχετίζει την πίστη μας στον Χριστό, ριζωμένη στην αγάπη και στην κοινωνία μαζί Του, με τον τρόπο συμμετοχής σε ένα έντονα πολωμένο και ιδιαίτερα εριστικό πολιτικό περιβάλλον. Πραγματοποιώντας αυτόν τον συσχετισμό μέσω της ποιμαντικής διακονίας, ερχόμαστε πιο κοντά στην κατανόηση και την πραγμάτωση ενός χριστιανικού ορθόδοξου κοινωνικού ήθους στον σύγχρονο κόσμο.

Πρέπει να τονίσουμε ότι είναι επείγουσα η ανάγκη για μια ποιμαντική καθοδήγηση που θα εστιάζει και θα μπορεί να εφαρμοστεί στον σύγχρονο κόσμο. Το ζήτημα αυτό με έχει προβληματίσει βαθιά, τα τελευταία χρόνια, λόγω της συμμετοχής μου στο πρόγραμμα «Αμερικανική Δημοκρατία». Αυτό το συλλογικό έργο χρηματοδοτείται από την Αμερικανική Ένωση Κρατικών Κολλεγίων και Πανεπιστημίων και επικεντρώνεται στην εκμάθηση της πολιτικής αγωγής και στην ενθάρρυνση της δημοκρατικής συμμετοχής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Το έργο αυτό περιλαμβάνει πολλές και διαφορετικές προτάσεις που αποσκοπούν στην ανάπτυξη μιας παιδαγωγικής καθοδήγησης και μιας εργαλειοθήκης, η οποία θα διευκολύνει τις νεότερες γενιές να συμμετάσχουν στη διακυβέρνηση και στα κοινά. Έχει, επίσης, σκοπό να συνδράμει τους νέους στην κατανόηση των αξιών μιας ευημερούσας δημοκρατίας, αλλά και να τους βοηθήσει να οραματιστούν το πρόσωπο αυτής της δημοκρατίας στο μέλλον. Το κείμενο αναφοράς Ο Ρόλος της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στη θέσπιση μιας ευημερούσας δημοκρατίας δηλώνει τα εξής:

Σε αυτές τις δύσκολες στιγμές για την δημοκρατία των Η.Π.Α, όταν τα μόνα συναισθήματα, που φαίνεται να ενώνουν τους πολίτες, είναι αυτά της αδυναμίας και της αλλοτρίωσης, η τριτοβάθμια εκπαίδευση έχει χρέος να αφυπνίσει τα μακρόπνοοα ιδεώδη της πολιτικής αγωγής, της δημοκρατικής συμμετοχής και εργασίας αναδεικνύοντας τις ανανεωμένες δημιουργικές πτυχές τους. Με διαύγεια και υψηλά ιδανικά πρέπει να αναπτύξουμε στρατηγικές που θα ενδυναμώσουν τον κάθε άνθρωπο, καθιστώντας τον συν-δημιουργό και συν-παραγωγό της ανθηρής δημοκρατίας που ελπίζουμε να θεσπίσουμε και να υποστηρίξουμε με την εργασία μας.

Μια από τις κύριες στρατηγικές για την επιτέλεση αυτού του έργου είναι η εστίαση σε ένα σύνολο αλληλένδετων αξιών όπως: αξιοπρέπεια, ανθρωπότητα, εντιμότητα, ερευνητικότητα, φαντασία, σοφία, θάρρος, κοινότητα, συμμετοχή, φροντίδα, επινοητικότητα και ελπίδα [9].

Αυτός ο κατάλογος των αξιών, οι οποίες μπορούν να αποτελούν μέρος ενός πλαισίου κοινής κοινωνικής συναίνεσης είναι αξίες που σαφέστατα στηρίζονται σε βιβλικά και θεολογικά θεμέλια και μπορούν να ερμηνευθούν σύμφωνα με την πίστη μας αλλά και σύμφωνα με την συμμετοχή μας στα κοινά. Αυτό είναι ένα παράδειγμα για το πώς μπορούμε να κατευθύνουμε τα ποιμαντικά, διδακτικά και ομιλητικά διακονήματα της Εκκλησίας προς μια ουσιώδη κατανόηση της σχέσης της πίστης με τη ζωή και να προσφέρουμε μια μαρτυρία για το πώς η κοινωνία με τον Θεό καθοδηγεί τη συμμετοχή μας σε ένα πολιτικό περιβάλλον γεμάτο προκλήσεις και κρίσιμα ζητήματα, στα οποία η κυβέρνηση διαδραματίζει ένα σημαντικό ρόλο.

Ως Ορθόδοξοι Χριστιανοί, το κοινωνικό μας ήθος πρέπει να σχετίζεται με τη ζωή και την βιωματική εμπειρία, ειδικά σε καιρούς γεμάτους προκλήσεις. Η σχέση μας με τον κόσμο, με τη διακυβέρνηση και την πολιτική πρέπει να καθοδηγείται και να διαμορφώνεται πρωτίστως από την πίστη μας, από μια στάση συμπεριφοράς και δράσης, που μιμείται το παράδειγμα του Χριστού, και όχι από τις κοινωνικές δυνάμεις ούτε από οποιασδήποτε μορφής αυστηρή προσήλωση σε πολιτικές ιδεολογίες. Αντλώντας από τον μεγάλο θησαυρό της σοφίας και της αλήθειας, μπορούμε να δημιουργήσουμε ένα περιβάλλον βασισμένο σε ουσιαστικές αξίες, το οποίο θα ενθαρρύνει τον διάλογο και τη δράση. Επιπλέον, αυτές οι αξίες θα μας συνδράμουν να βρούμε το δρόμο μας, σε μια εποχή ραγδαίων εξελίξεων, περίπλοκων ζητημάτων και, κατ’ αυτό τον τρόπο, θα συμβάλλουμε στη δημιουργία μιας υγειούς και ισορροπημένης κοινωνίας. Καθιστώντας το παραπάνω κεντρικό στόχο της ποιμαντικής μας διακονίας, δεν καθοδηγούμε τους ανθρώπους μόνο προς την εφαρμογή της πίστης τους ούτως ώστε να προωθήσουν το κοινό καλό εντός μιας πλουραλιστικής κοινωνίας, αλλά βοηθούμε τους πάντες να πραγματοποιήσουν ένα Ορθόδοξο κοινωνικό ήθος υπέρ της του κόσμου ζωής.