Να λέμε την αλήθεια: δεν πρέπει να καλλιεργούμε την απατηλή Ιστορία

John Stamps

Ο μεγάλος Αγγλικανός θεολόγος, Όστιν Φάρερ[1], χάραξε μια διαχωριστική γραμμή για τους Χριστιανούς που ζουν στην μεταμοντέρνα εποχή μας. Δεν μπορούμε να διαγράψουμε, να κρύψουμε ή να αγνοήσουμε την Ιστορία. Οι φίλοι μας των κινημάτων #cancelled[2], #metoo[3] και #woke[4] δεν θα μας επιτρέψουν να το κάνουμε. Τις παλιές, καλές ημέρες, μπορούσαμε να κρύβουμε από τους αλλότριους την κρυφή γνώση («disciplina arcani»), τις αλήθειες δηλαδή της Ορθοδοξίας που παραδίνονταν στους νεοφώτιστους μόνο μετά τη βάπτισή τους. Όμως αυτό δεν γίνεται πια· όπως είπε και ο π. Τόμας Χόπκο με τον γνωστό πνευματώδη τρόπο του, «η οδοντόκρεμα έχει βγει από το σωληνάριο πλέον». Ο καθένας σήμερα, που γνωρίζει να χειρίζεται έναν φορητό υπολογιστή και το πρόγραμμα περιήγησης Google Chrome, μπορεί να ανακαλύψει σχεδόν ο,τιδήποτε για οποιονδήποτε, ανά πάσα στιγμή. Βέβαια, ορισμένα από τα αποτελέσματα των αναζητήσεων θα είναι εσφαλμένα. Άλλα πάλι θα είναι ορθά. Δεν μπορούμε πια να κρυβόμαστε πίσω από την άγνοια.

Αν θέλουμε να είναι πραγματικά ήρωες αυτοί που θεωρούμε ήρωες, τότε θα πρέπει να τους δούμε όπως είναι στ’ αλήθεια. Κάποτε, ο Όλιβερ Κρόμγουελ[5], γνωστός για την περίφημη ασχήμια του, πόζαρε να του κάνουν το πορτρέτο. Ο ζωγράφος Σάμιουελ Κούπερ ήθελε να αποκρύψει μερικές ατέλειες. Παρόλα αυτά, ο Κρόμγουελ, ως γνήσιος και ειλικρινής Καλβινιστής που ήταν, διαμαρτυρήθηκε έντονα. «Ζωγράφισέ με όπως είμαι, με τα σπυριά και με όλα τ’ άλλα»[6]. Η γενιά του κινήματος #cancelled απαξιεί τις ευσεβείς αναλήθειες, που κάνουν μαθήματα ηθικής, ακόμα και αν αυτές είναι φιλότιμες. Πείτε μας τη σκληρή αλήθεια γυμνή και θα τη βρούμε την άκρη εμείς. Με τα μπιμπίκια και με όλα τα υπόλοιπα.

Το καλύτερο πράγμα, που συνέβη ποτέ στον Γκίλμπερτ Κιθ Τσέστερτον[7], ήταν ότι δεν αγιοποιήθηκε. Υπάρχουν δύο λόγοι γι’ αυτό. Πρώτον, ήταν  άνθρωπος ακρατής, πράγμα φανερό και από τη παχυσαρκία του. Αλλά αφού και ο Θωμάς ο Ακινάτης, που ήταν επίσης ευτραφής, αγιοποιήθηκε, οι διαστάσεις του Τσέστερτον δεν είναι  ο βασικός λόγος για τη μη αγιοποίησή του.

Η πιο σοβαρή κατηγορία εναντίον του Τσέστερτον ήταν ότι προέβη σε πολλές απροκάλυπτες αντισημιτικές δηλώσεις. Έγραψε, κάποτε, ότι όποιος έχει γεννηθεί Εβραίος, δεν θα μπορέσει ποτέ να γίνει ένας σωστός Άγγλος και ότι οποιοσδήποτε Εβραίος, που ζει στην Αγγλία, θα πρέπει να ντύνεται σαν Άραβας ώστε να είμαστε σε θέση να τον αναγνωρίσουμε. Όταν διάβασα, για πρώτη φορά, το βιβλίο του  «Νέα Ιερουσαλήμ»[8] πραγματικά τρόμαξα. Είναι, στ’ αλήθεια, αυτός ο Γκίλμπερτ Τσέστερτον που ξέρω και αγαπώ, ο περίφημος υπερασπιστής της χριστιανικής πίστης; (Ήταν σε αυτό το βιβλίο ο Τσέστερτον ειρωνικός ή ασαφής; Διαβάστε το και πείτε μου).

Αλλά, εφόσον υποπτευόμαστε τον Τσέστερτον για μια σειρά δυσάρεστων αντισημιτικών δηλώσεων, σε ποια θέση βρισκόμαστε, εμείς οι θαυμαστές και λάτρεις του;  Βρισκόμαστε ακριβώς εκεί που ήμασταν και πριν. Μπορούμε να αξιολογήσουμε κριτικά τον Γκίλμπερτ Τσέστερτον, (όπως και την Φλάνερι Ο’ Κόνορ[9] και τον Κλάιβ Στέιπλς Λιούις[10]) ως έναν άνθρωπο με την κουλτούρα της εποχής του και να συνεχίσουμε να απολαμβάνουμε τις ιστορίες τού Πατρός Μπράουν και τα θεολογικά του έργα. Μόνο που, αυτή τη φορά, θα είμαστε λίγο περισσότερο απογοητευμένοι και σοφότεροι.

Ούτε οι ηρωικές προσωπικότητες της Ορθοδοξίας παραμένουν άμοιρες ευθυνών και κριτικής. Ποιος δεν θα θαύμαζε το απαράμιλλο θάρρος του Αρχιεπισκόπου Αθηνών Δαμασκηνού, όταν απείλησαν να τον εκτελέσουν οι ναζί κατακτητές, στήνοντας τον εμπρός στο εκτελεστικό απόσπασμα, επειδή τόλμησε να προστατεύσει τους Εβραίους; Ο Δαμασκηνός εμφανίστηκε στο γραφείο του διοικητή με ένα σχοινί στα χέρια και είπε: «Οι Ιεράρχες της Ελλάδος, στρατηγέ Στρόοπ, δεν τουφεκίζονται, απαγχονίζονται». Τι φοβερή αποκοτιά!

Από την άλλη μεριά, υπάρχει και ο Αγ. Νικόλαος Βελιμίροβιτς. Δεν αρνούμαστε, ασφαλώς, την ευσέβεια και την ένθερμη πίστη του στην Ορθοδοξία. Αλλά, αν θέλουμε να τον θυμόμαστε με ειλικρίνεια και να τον τιμούμε ως άγιο στις 3 Μαΐου, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τον είχε παρασημοφορήσει ο Αδόλφος Χίτλερ.[11] Και σίγουρα πρέπει να θυμόμαστε όσα είπε στον Λόγο προς τον Σερβικό Λαό από το Παράθυρο της Φυλακής:

«Η Ευρώπη δεν ξέρει τίποτε άλλο, παρά μόνο αυτό που οι Εβραίοι τής σερβίρουν ως γνώση. Δεν πιστεύει τίποτε άλλο, παρά μόνο αυτό που οι Εβραίοι τη διατάζουν να πιστέψει. Δεν αναγνωρίζει αξία σε ο,τιδήποτε, έως ότου να επιβάλουν οι Εβραίοι το δικό τους μέτρο αξιών […] όλες οι σύγχρονες ιδέες, όπως η δημοκρατία, οι απεργίες, ο σοσιαλισμός, ο αθεϊσμός, η θρησκευτική ανεκτικότητα, ο ειρηνισμός, η παγκόσμια επανάσταση, ο καπιταλισμός και ο κομμουνισμός δεν είναι τίποτε άλλο, παρά εφευρέσεις των Εβραίων ή μάλλον του πατέρα τους, του Διαβόλου».

Κύριε ελέησον. Ας μην κριθούμε ένοχοι άνισης μεταχείρισης, επειδή κρίθηκε άγιος ο Βελιμίροβιτς. Ας πούμε την αλήθεια.

Η Ιστορία δεν είναι αγάλματα, πλάκες ή μνημεία. Η Ιστορία είναι η μνήμη. Εάν οι γονείς και οι δάσκαλοι δεν μας λένε την αλήθεια για το παρελθόν, τότε ούτε τα παιδιά μας θα μάθουν ποτέ τι είδους άνθρωποι είμαστε και από πού προερχόμαστε. Δεν μπορούμε να δώσουμε «κάρτα εξόδου από την φυλακή» σε καθαγιασμένες φιγούρες, όπως ο Χριστόφορος Κολόμβος, ο Τζορτζ Ουάσινγκτον, ο Ρόμπερτ Λη[12] και η Μάργκαρετ Σάνγκερ[13]. Τώρα, όμως, που τους παρατηρούμε δίχως φωτοστέφανα, μπορούμε να τους αξιολογήσουμε βασισμένοι στην αλήθεια. Όταν βλέπουμε τα αγάλματά τους σ’ ένα πάρκο –δίχως το φωτοστέφανο και την αγιογραφία– έχουμε την ευκαιρία να προχωρήσουμε σε μια κριτική εκτίμηση της προσωπικότητάς τους. Είτε κρατήσουμε τα αγάλματα είτε όχι, το σημαντικό είναι να κρίνουμε τον Ρόμπερτ Λη και τον Χριστόφορο Κολόμβο σύμφωνα με την εποχή, στην οποία έζησαν. Πάνω απ’ όλα, έχουμε χρέος να λέμε την αλήθεια.

Οι Ιστορίες του Πάρσον Γουίμς[14] και του Ουάσινγκτον Ίρβινγκ[15] μπορεί να είχαν καλές προθέσεις, αλλά ήταν αναληθείς και γι’ αυτό προξένησαν τεράστια βλάβη στην αμερικανική νεολαία. Όχι, ο Τζορτζ Ούασινγκτον δεν πέταξε ένα ασημένιο δολάριο στον ποταμό Ποτόμακ ούτε ο Χριστόφορος Κολόμβος πίστευε ότι η γη είναι επίπεδη. Αν ο Άγιος Θωμάς ο Ακινάτης, γνώριζε ότι ο κόσμος ήταν σφαιρικός τον 12^ο αιώνα (Summa Theologica I, Q.1, Αρθ. 1), τότε το ήξεραν όλοι. Καθώς ξετυλίγεται η αγιογραφία, ένα σύννεφο καχυποψίας αρχίζει να τα σκεπάζει όλα. Αν, εδώ, δεν μου λες την αλήθεια, τι άλλα ψέματα, τότε, μου έχεις πει; Τι παραποιείς; Τι αποκρύπτεις;

Το ζήτημα είναι πιο κρίσιμο εντός του εκκλησιαστικού περιβάλλοντος. Εάν δεν αναγνωρίσουμε την, κατά καιρούς, επώδυνη Ιστορία μας, ολόκληρη η εικόνα της χριστιανικής πίστης φαντάζει προβληματική. Ας πούμε την αλήθεια με τα ελαττώματά της.

Στην εμπειρική εποχή μας, πρέπει να λάβουμε σοβαρά υπόψιν τον Ν.Τ Ράιτ[16] και την παράφραση του, αναφορικά με την φράση του Φήστου προς τον Απ. Παύλο: «Επικαλέστηκες την Ιστορία; Στην Ιστορία πρέπει να πας» (Βλ. Πρ. 26:32). Αν ισχυριστούμε ότι ζούμε με την Ιστορία –γιατί, άλλωστε, ένας αυλικός δούλος, όπως ο Πόντιος Πιλάτος να εμπεριέχεται στο Σύμβολο της Νίκαιας– τότε μπορούμε και από την Ιστορία να ηττηθούμε. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, θα είμαστε ψευδείς μάρτυρες μπροστά στον Θεό. Δεν χρειάζεται να είμαστε Θετικιστές ή Ιστορικοί. Δεν θα προσπαθήσουμε να οικοδομήσουμε την πίστη μας σε θεμέλια διανοητικών βεβαιοτήτων, αλλά, ταυτόχρονα, δεν θα πρέπει να πιστεύουμε και σε μια Ιστορία απατηλή.

[1] Ο Όστιν Φάρερ (Austin Farrer 1904-1968) ήταν Αγγλικανός φιλόσοφος, θεολόγος και βιβλικός ερευνητής. Η δραστηριότητα του στη Φιλοσοφία, τη Θεολογία και τη χριστιανική πνευματικότητα τον κατέστησαν ως μία από τις μεγαλύτερες προσωπικότητες του Αγγλικανισμού, κατά τον 20^ο αιώνα.

[2] Το κίνημα της «Ακύρωσης» (Cancelled) αναφέρεται στη δημοφιλή πρακτική της αποστασιοποίησης (Ακύρωσης) από δημόσια πρόσωπα και εταιρείες, οι οποίες έχουν δηλώσει ή έχουν πράξει κάτι, το οποίο θεωρείται απαράδεκτο ή προσβλητικό. Η λεγόμενη κουλτούρα της Ακύρωσης εμφανίζεται κυρίως στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπου αναρτώνται επιτιμητικά σχόλια για συγκεκριμένες εταιρείες ή δημόσια πρόσωπα.

[3] Το κίνημα «Me Too» (ή #metoo), είναι ένα κίνημα κατά της σεξουαλικής κακοποίησης και παρενόχλησης, όπου έχει ως σκοπό τη δημοσίευση καταγγελιών για σεξουαλικά εγκλήματα, τα οποία διαπράχθηκαν από ισχυρούς και «διαπρεπείς» άντρες. Παρόμοια με άλλα κοινωνικά κινήματα δικαιοσύνης, που βασίζονται στο σπάσιμο της σιωπής, ο σκοπός του «Me Too» είναι να ενδυναμωθούν οι γυναίκες και, μέσω της αλληλεγγύης, να καταστεί γνωστός ο τρόπος με τον οποίο πολλές, ειδικά νέες και ευάλωτες, γυναίκες κατάφεραν να επιβιώσουν, έπειτα από περιστατικά σεξουαλικής επίθεσης και παρενόχλησης, κυρίως στον χώρο εργασίας.

[4] Ο πολιτικός όρος «Woke» έχει άμεση σχέση με το κίνημα «Οι Ζωές των Μαύρων έχουν Αξία» (Black Lives Matter). Πρόκειται για έναν όρο, ο οποίος αναφέρεται στην συνειδητοποίηση θεμάτων αναφορικά με την κοινωνική και φυλετική δικαιοσύνη. Προέρχεται από την Αφροαμερικανική αγγλική φράση «Μείνε Ξύπνιος» (Stay Woke), η οποία αναφέρεται στη συνεχή ανάπτυξη της συνειδητοποίησης και γνώσης των παραπάνω ζητημάτων.

[5] Ο Όλιβερ Κρόμγουελ (1599-1658) ήταν Άγγλος στρατιωτικός και πολιτικός ηγέτης που ανέλαβε τα ηνία της εξουσίας στην Μεγάλη Βρετανία, κατά την περίοδο 1653-1658, ύστερα από την εκτέλεση του βασιλιά Καρόλου Α΄ της Αγγλίας και μετά τον Αγγλικό Εμφύλιο Πόλεμο. Έγινε ευρύτερα γνωστός για τη συντηρητική Πουριτανική πολιτική, που ακολούθησε, ως πολέμιος του Ρωμαιοκαθολικισμού, καθώς και για την προσάρτηση της Σκωτίας και της Ιρλανδίας στην Κοινοπολιτεία της Αγγλίας.

[6] Οι Ιστορικοί της τέχνης έχουν εξετάσει επαρκώς την ορθότητα της δήλωσης του  Κρόμγουελ

[7] Ο Γκίλμπερτ Κιθ Τσέστερτον (Gilbert Keith Chesterton 1874-1936) θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους συγγραφείς της Μεγάλης Βρετανίας, αλλά και των παγκόσμιων γραμμάτων. Υπήρξε πολυγραφότατος, αναπτύσσοντας μεγάλο έργο σε πολλούς τομείς (λογοτεχνία, ποίηση, θέατρο, δοκίμιο, δημοσιογραφία, Θεολογία, Φιλοσοφία). Ήταν συντηρητικός, υπέρμαχος του ορθολογισμού, και, ταυτόχρονα, βαθιά θρησκευόμενος. Η ευφυΐα του ήταν αναγνωρισμένη, τόσο απ’ τους συνοδοιπόρους, όσο και από τους ιδεολογικούς –και μη– αντιπάλους του, ο μεγαλύτερος εκ των οποίων ήταν ο δραματουργός και συγγραφέας Τζορτζ Μπέρναρντ Σω, με τον οποίο, ως άσπονδοι φίλοι, διασταύρωσαν, ουκ ολίγες φορές, τις πένες τους σε άρθρα, δοκίμια και κριτικές. Ο Τσέστερτον είναι πιο γνωστός ως δημιουργός του Πατρός Μπράουν (Father Brown), ενός ευφυέστατου ιερέα – ντετέκτιβ, τον οποίο δημιούργησε ως αντίπαλο δέος του Σέρλοκ Χολμς και του οποίου οι περιπέτειες έχουν μεταφερθεί τόσο στον κινηματογράφο, όσο και στην τηλεόραση. Επίσης, συνέγραψε βιβλία χριστιανικού απολογητικού περιεχομένου, από τα οποία, τα πιο γνωστά είναι η «Ορθοδοξία» (Orthodoxy) και το «Αιώνιος Άνθρωπος» (Everlasting Man). Ο Τσέστερτον αποκαλούσε τον εαυτό του ορθόδοξο Χριστιανό, αν και απομακρύνθηκε από την Αγγλικανική Εκκλησία και προσηλυτίστηκε στον Ρωμαιοκαθολικισμό.

[8] Στο βιβλίο αυτό, το οποίο κυκλοφόρησε το 1920, ο Τσέστερτον περιγράφει το ταξίδι του στην Παλαιστίνη.

[9] Η Μέρι Φλάνερι Ο΄ Κόνορ (Mary Flannery O΄Connor 1925-1964) ήταν Αμερικανίδα συγγραφέας μυθιστορημάτων, διηγημάτων και δοκιμίων. Έχει συγγράψει δύο μυθιστορήματα και τριάντα δύο διηγήματα καθώς και πολλές κριτικές και σχόλια. Το έργο της περιγράφει την ζωή του Αμερικανικού Νότου και χαρακτηρίζεται ως «νότιο γοτθικό», βασιζόμενο σε τραγικούς χαρακτήρες και βίαιες καταστάσεις. Η γραφή της αντανακλά την πίστη της στον Ρωμαιοκαθολικισμό και στα έργα της εξετάζονται, συχνά, διάφορα ηθικά ζητήματα. Το 1972 της απονεμήθηκε, μετά θάνατον, το Εθνικό Βραβείο Βιβλίου των Η.Π.Α.

[10] Ο Κλάιβ Στέιπλς Λιούις (Clive Staples Lewis 1898-1963) ήταν Ιρλανδός, μυθιστοριογράφος, κριτικός, δοκιμιογράφος και ασχολήθηκε και με τη Θεολογία, κυρίως με τη Χριστιανική Απολογητική. Είναι περισσότερο γνωστός για τη σειρά βιβλίων φανταστικής λογοτεχνίας «Τα Χρονικά της Νάρνια». Το πιο γνωστό απολογητικό του έργο θεωρείται το «Χριστιανισμός Απλώς», το οποίο μάλιστα ψηφίστηκε ως το καλύτερο βιβλίου του 20^ου αιώνα από το Ευαγγελικό περιοδικό Christianity Today.

[11] Βλ. Byford, Jovan. (2004). From “Traitor” to “Saint”: Bishop Nikolaj Velmirović in Serbian Public Memory. Για μια συναρπαστική Ιστορία της Γιουγκοσλαβίας, συνιστώ θερμά το βιβλίο Black Lamb and Grey Falcon της Rebecca West, το οποίο δημοσιεύθηκε το 1941. Ο Alan Jacobs υποστήριξε ότι μπορεί να είναι το πιο σημαντικό βιβλίο που γράφτηκε, τον 20^ο αιώνα. Η West συνάντησε τον Βελιμίροβιτς αρκετές φορές. Τον αποκαλεί «τον πιο αξιοθαύμαστο άνθρωπο» που γνώρισε ποτέ, «όχι επειδή ήταν σοφός ή καλός, επειδή δεν έχω ακόμα ιδέα για το τι πραγματικά ήταν, αλλά επειδή υπήρξε ο υπέρτατος μάγος». Πίστευε ότι μπορούσε να επικοινωνήσει «με θεούς, με ανθρώπους και με θηρία.»

[12] Ο Ρόμπερτ Έντουαρντ Λη (Robert Edward Lee 1807-1870) ήταν Αμερικανός στρατηγός και διοικητής του στρατού της Συνομοσπονδίας των Νοτίων Πολιτειών. Διοίκησε την Στρατιά της Βόρειας Βιρτζίνια από το 1862, έως τη παράδοσή του το 1865 και θεωρείται μια από τις πιο σημαντικές προσωπικότητες του Αμερικανικού Εμφυλίου.

[13] Η Μάργκαρετ Χίγκινς Σάνγκερ (Margaret Higgins Sanger 1879-1966) ήταν Αμερικανίδα ακτιβίστρια αντισύλληψης, συγγραφέας και νοσοκόμα. Η Σάνγκερ συνεισέφερε τα μέγιστα στη δημοσιοποίηση του όρου «αντισύλληψη», ενώ άνοιξε και την πρώτη κλινική αντισύλληψης στις Ηνωμένες Πολιτείες.

[14] Ο Μάσον Λογκ Γουίμς (Mason Locke Weems 1759-1825), γνωστός και ως Πάρσον Γουίμς (Parson Weems) έγραψε τη πρώτη βιογραφία του Τζορτζ Ουάσινγκτον αμέσως μετά τον θάνατο του. Χρησιμοποίησε ορισμένες ανέκδοτες πηγές για τον Ουάσινγκτον. Το βιβλίο του στάθηκε ιδιαίτερα δημοφιλές, διότι απεικόνιζε τις αρετές του Ουάσινγκτον και κύριος σκοπός του ήταν να προσφέρει μια ηθικά διδακτική ιστορία για τη νεολαία της Αμερικής.

[15] Ο Oυάσινγκτον Ίρβινγκ (Washington Irving 1783-1859) ήταν Αμερικανός συγγραφέας διηγημάτων, δοκιμίων, ιστορικός και διπλωμάτης. Συνέγραψε βιογραφίες του Μωάμεθ, του Τζορτζ Ουάσινγκτον, καθώς και ιστορικά έργα για την Ισπανία του 15^ου αιώνα, τα οποία πραγματεύονται τον Χριστόφορο Κολόμβο και τους Μαυριτανούς.

[16] Ο Νίκολας Τόμας Ράιτ (Nicholas Thomas Wright 1948-) είναι Άγγλος Θεολόγος και Αγγλικανός Επίσκοπος, ο οποίος ειδικεύεται στην Καινή Διαθήκη και στην Θεολογία του Απ. Παύλου. Ήταν επίσκοπος του Ντύραμ από το 2003 έως το 2010. Στην συνέχεια διορίστηκε καθηγητής της Καινής Διαθήκης και του Πρώιμου Χριστιανισμού στο St Mary’s College και ανώτερος ερευνητής στο Wycliffe Hall του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα σχετίζονται με τη σχέση χριστιανικής ζωής και Θεολογίας. Υποστηρίζει τη βιβλική επαναξιολόγηση θεολογικών ζητημάτων όπως, τη χειροτονία των γυναικών, την εξιλέωση από την αμαρτία και τις χριστιανικές αντιλήψεις της μεταθανάτιας ζωής.

Ο John Stamps είναι ευτυχής σύζυγος και εργάζεται ως ανώτερος τεχνικός συντάκτης στην εταιρεία Guidewire Software στη Silicon Valley. Έλαβε το πτυχίο της Ελληνικής Γλώσσας του πανεπιστημίου Abilene και το μεταπτυχιακό δίπλωμα Θεολογίας από το Σεμινάριο Θεολογίας του Πρίνστον, ενώ, στη συνέχεια, αποχώρησε επονειδίστως από το μεταπτυχιακό πρόγραμμα της Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του Γέιλ.