Ορθόδοξοι και Αγγλικανοί εν διαλόγω

Αιδ. Δρ. Χρήστος Χριστάκης (Rev. Dr. Christos Christakis)

Το φθινόπωρο του 2015, μια μικρή και λιτή έκδοση κυκλοφόρησε στο Λονδίνο με τίτλο: Η Δήλωση του Μπάφαλο: Κατ’ είκονα και καθ’ ομοίωσιν του Θεού – Μια ελπιδοφόρα ανθρωπολογία. Πρόκειται για ένα κείμενο που εγκρίθηκε στο Μπάφαλο της Νέας Υόρκης, την ίδια χρονιά, από την ομάδα των επίσημων εκπροσώπων της Ορθόδοξης Εκκλησίας και της Αγγλικανικής Κοινωνίας, οι οποίοι απαρτίζουν τη Διεθνή Επιτροπή του Αγγλικανικού-Ορθόδοξου Διαλόγου (ΔΕΑΟΔ). Αυτό ήταν το τέταρτο, κατά σειρά, κείμενο της επιτροπής.

Στο παρελθόν, οι Αγγλικανοί κατείχαν μια ξεχωριστή θέση στην καρδιά των Ορθοδόξων Χριστιανών. Στέκονταν μεταξύ των Ρωμαιοκαθολικών και των Προτεσταντών και αποτελούσαν τον συμπαθέστερο ομόλογό τους. Για τους Ορθόδοξους, οι Αγγλικανοί δεν έφεραν τις πικρές αναμνήσεις των Σταυροφοριών, του Μεγάλου Σχίσματος, του Παπισμού και των υπόλοιπων προβληματικών ζητημάτων. Απ’ την άλλη πλευρά, δεν είχαν, επίσης, απορρίψει ολόκληρη την παράδοση της πρώτης χριστιανικής χιλιετίας, όπως οι υπόλοιποι Προτεστάντες. Πολλοί Ορθόδοξοι, στις Η.Π.Α, θυμούνται ακόμη την συμβουλή των επισκόπων τους, στις αρχές του 20^ο αιώνα, όταν οι τελευταίοι τούς είχαν επιτρέψει να προσέρχονται στους ναούς της Επισκοπικής Εκκλησίας, σε περίπτωση που δεν υπήρχε πλησίον τους Ορθόδοξος ναός.

Ασφαλώς, τα πράγματα έχουν αλλάξει από τότε. Για πολλούς Ορθόδοξους, οι Αγγλικανοί έχουν απωλέσει μερικά από τα παραδοσιακά καθολικά στοιχεία, που τους χαρακτήριζαν, και έχουν γίνει πιο Προτεστάντες. Στις ΗΠΑ, η Επισκοπική Εκκλησία έχει προχωρήσει σε περισσότερες μεταρρυθμίσεις και θεωρείται από πολλούς Ορθόδοξους, μια από τις πλέον θεολογικά «φιλελεύθερες» ομολογίες. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, μπορεί να αποτελεί έκπληξη σε ορισμένους, το γεγονός ότι οι Ορθόδοξοι εξακολουθούν να συνδιαλέγονται με τους Αγγλικανούς. Όπως και να ’χει, ο διάλογος συνεχίζεται.

Οι συζητήσεις μεταξύ Ορθοδόξων και Αγγλικανών είχαν αρχίσει τη δεκαετία του 1930 και συνεχίστηκαν, τις επόμενες δεκαετίες. Ο επίσημος διάλογος ξεκίνησε στην Οξφόρδη της Αγγλίας, το 1973. Οι δύο πρώτες δηλώσεις, οι οποίες εγκρίθηκαν στη Μόσχα, το 1976, και στο Δουβλίνο, το 1984, κάλυπταν ένα ευρύ φάσμα ζητημάτων. Η Δήλωση της Μόσχας εξέτασε το ζήτημα της γνώσης του Θεού, (τη διάκριση μεταξύ θείας ουσίας και θείων ενεργειών), την θεοπνευστία και το κύρος της Αγ. Γραφής, τη σχέση μεταξύ Αγ. Γραφής και Παράδοσης, το κύρος των Οικουμενικών Συνόδων, την προσθήκη του Filioque (ἐκ τοῦ υἱοῦ), την Εκκλησία, ως Ευχαριστιακή κοινότητα, και την επίκληση του Αγίου Πνεύματος στην Θεία Ευχαριστία. Η Δήλωση του Δουβλίνου εξέτασε, εν γένει, το μυστήριο της Εκκλησίας, την πίστη στην Αγία Τριάδα, την προσευχή και την αγιότητα, την κοινωνία των Αγίων και των κεκοιμημένων και τις εικόνες. Η τρίτη εγκριθείσα δήλωση, η Δήλωση της Κύπρου: Η Εκκλησία του Τριαδικού Θεού, υιοθετήθηκε στην Κύπρο, το 2006, και ανέλυσε πιο συστηματικά το ζήτημα της Εκκλησιολογίας. Σ’ αυτή την Δήλωση, δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στην κατανόηση του επισκοπικού αξιώματος και στο νόημα του πρωτείου και της συνοδικότητας. Εδώ, θα πρέπει να σημειωθεί, ότι σ’ αυτό το έγγραφο ανιχνεύονται στοιχεία της αριστοτεχνικής θεολογικής σκέψης του Μητροπολίτη Ιωάννη (Ζηζιούλα) της Περγάμου, ο οποίος ήταν ο Ορθόδοξος συμπρόεδρος, από το 1989 έως το 2006.

Από το 2009 και έπειτα, η Επιτροπή επικεντρώθηκε στο ζήτημα της χριστιανικής ανθρωπολογίας, αναπτύσσοντας περαιτέρω όσα είχαν ειπωθεί σχετικά με αυτό το θέμα στη Δήλωση της Κύπρου. Το τελικό αποτέλεσμα αυτών των συζητήσεων ήταν η έκδοση της Δήλωσης του Μπάφαλο. Πρόκειται για ένα άκρως επίκαιρο κείμενο, το οποίο λαμβάνει υπόψιν τις ευρείες εξελίξεις στη βιοτεχνολογία και τη γενετική μηχανική, ενώ αξιολογεί και τη θέση της ανθρωπότητας στο σύμπαν, την έκταση του οποίου αντιλαμβανόμαστε σήμερα, χάρη στις σύγχρονες έρευνες που ξεπερνούν τη φαντασία των προηγούμενων γενεών. Αναγνωρίζοντας όλα τα παραπάνω, μαζί και τις εκτεταμένες διαφοροποιήσεις της στάσης τής κοσμικής κοινωνίας αναφορικά με τη θέση του Θεού και την Εκκλησία, αντιλαμβανόμαστε ότι εγείρονται σοβαρά και ακανθώδη ζητήματα για τη Χριστιανική θεολογία. Η Δήλωση του Μπάφαλο παρέχει τις θεμελιώδεις θεολογικές προϋποθέσεις μιας Χριστιανικής ανθρωπολογίας και διακρίνεται από τη ξεχωριστή ευωδία της θεολογικής σκέψης του Μητροπολίτη Διοκλείας Κάλλιστου Γουέαρ, ο οποίος προΐστατο των Ορθοδόξων στον διάλογο, από το 2007 έως το 2015.

Από το 2005 και έπειτα, ο διάλογος αυτός άρχισε να εξετάζει τις πρακτικές συνέπειες της χριστιανικής ανθρωπολογίας, καθώς οι Ορθόδοξοι εκπροσωπούνται από τον Μητροπολίτη Βελγίου Αθηναγόρα. Τα θέματα του διαλόγου πρόκειται να συμπεριλάβουν την ευθύνη της ανθρωπότητας για το περιβάλλον, ζητήματα σχετικά με τη σεξουαλικότητα, το νόημα του γάμου και τις ανθρώπινες παρεμβάσεις σε διαφορετικά στάδια της ζωής: πριν και μετά τη γέννηση (έλεγχος των γεννήσεων, άμβλωση, εμβρυϊκά πειράματα, κ.λπ.), κατά τη διάρκεια της ζωής (μεταμόσχευση οργάνων) και κατά τον θάνατο (ευθανασία, υποβοηθούμενος θάνατος). Όλα αυτά τα ζητήματα προϋποθέτουν την κατανόηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων.

Ο πρώτος καρπός αυτής της συζήτησης ολοκληρώθηκε με την κοινή δήλωση Διαχειριστές της Δημιουργίας: Μια ελπιδοφόρα οικολογία, η οποία πρόκειται να δημοσιευτεί το φθινόπωρο. Βασίζεται στη Δήλωση του Μπάφαλο και πραγματεύεται το καίριο ζήτημα της φροντίδας για τη δημιουργία και τη θέση των ανθρώπων στην κτίση. Καλεί όλους τους ανθρώπους να αισθανθούν θαυμασμό και ευγνωμοσύνη μπροστά στον Θεό για το δώρο της δημιουργίας και να ασκήσουν πραγματική εγκράτεια ούτως ώστε να είμαστε σε θέση με ορθό και ευλαβή τρόπο να προστατέψουμε τη δημιουργία του Θεού. Αγγλικανοί και Ορθόδοξοι αναγνωρίζουν, αναφορικά με αυτό το ζήτημα, τις σημαντικές πρωτοβουλίες του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου, στον οποίο, καθόλου τυχαία, έχει αποδοθεί ο τίτλος του «Πράσινου Πατριάρχη».

Οι συζητήσεις μεταξύ Αγγλικανών και Ορθοδόξων παραμένουν, όπως είπε κάποτε ένα μέλος της Επιτροπής, «ένας ευχάριστος, διαφωτιστικός διάλογος». Όπως όλες οι ειλικρινείς συνομιλίες, εμπεριέχει εκπλήξεις, διαφωνίες και αναλαμπές. Βεβαίως, όσοι έχουν συμμετάσχει σ’ αυτόν τον διάλογο έχουν εκτιμήσει τις κοινές θέσεις και έχουν κατανοήσει τη φύση των διαφωνιών.

Ο Αιδ. Δρ. Χρήστος Χριστάκης υπηρετεί στον Ελληνορθόδοξο Ναό του Ευαγγελισμού, στο Μπάφαλο της Νέας Υόρκης και διδάσκει Ιστορία της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας στο Κολλέγιο Canisius. Κατέχει τη θέση του Ορθόδοξου συγγραμματέα της Διεθνούς Επιτροπής για τον Αγγλικανικό-Ορθόδοξο Διάλογο, από το 1994.

To ιστολόγιο Δημόσια Ορθοδοξία (Public Orthodoxy) επιδιώκει να προωθήσει συζήτηση και συνδιάλεξη, παρέχοντας ένα φόρουμ για διαφορετικές απόψεις σε σχέση με σύγχρονα ζητήματα που αφορούν τον Ορθόδοξο Χριστιανισμό. Οι απόψεις που εκφράζονται σ’ αυτό το άρθρο είναι αποκλειστικά του συγγραφέως και δεν αντιπροσωπεύουν τις απόψεις των εκδοτών,των μεταφραστών, ή του Κέντρου Ορθοδόξων Χριστιανικών Σπουδών.