Φιλ Ντόρολ (Phil Doroll)
Ο όρος «συμβιβαστικός» (accommodationist) αποτέλεσε πρόσφατα θέμα διαμάχης στον παγκόσμιο ορθόδοξο χριστιανικό χώρο στο πλαίσιο των συζητήσεων για την ανθρώπινη σεξουαλικότητα. Ο όρος προέρχεται απ’ το σημαντικό βιβλίο των Στάνλει Χάουερβας και Γουίλιαμ Γουίλιμον, Resident Aliens: Life in the Christian Colony [Ξένοι κάτοικοι: Η ζωή στη χριστιανική μειονότητα] (κυκλοφόρησε πρώτη φορά το 1989 και ύστερα επανεκδόθηκε το 2014 με νέο πρόλογο και επίλογο). Θα ήταν χρήσιμο να διασαφηνιστεί αυτός ο όρος, επειδή μπορεί να συνεχίσει να επηρεάζει τον τρόπο που εμείς οι Ορθόδοξοι μιλάμε ο ένας στον άλλον για την παράδοσή μας. Γι’ αυτό τον λόγο επικοινώνησα με τον Χάουερβας και τον Γουίλιμον ούτως ώστε να έχω μια πιο καθαρή εικόνα για το νόημα αυτής της έννοιας. Αμφότεροι συμφώνησαν ευγενικά να μιλήσουν μαζί μου γι’ αυτό το ζήτημα και όσα ακολουθούν αποτελούν τους προβληματισμούς μου στα βασικά τους σημεία. (Τα παραθέματα χωρίς παραπομπή έχουν ληφθεί από τηλεφωνικές συνομιλίες που πραγματοποιήθηκαν φέτος τον Απρίλιο και οι παραπομπές απ’ το κείμενο προέρχονται απ’ την πρόσφατη έκδοση του 2014).
Ο όρος «συμβιβαστικός» των Χάουερβας και του Γουίλιμον μπορεί να κατανοηθεί με τον εξής τρόπο: πρόκειται για έναν κριτικό, ευριστικό όρο και δεν υπονοεί κάποιο είδος αίρεσης.
Τόσο ο Χάουερβας όσο και ο Γουίλιμον εξήγησαν ότι ο όρος δεν είναι χρήσιμος για να υποδηλώσει μια συγκεκριμένη ομάδα ανθρώπων. Αντιθέτως, σημαίνει ένα ιδιαίτερο είδος μεθοδολογικού σφάλματος στη χριστιανική θεολογία. Η συμβιβαστική σκέψη εμφανίζεται όταν οι ηθικές και φιλοσοφικές κατηγορίες της εκκοσμίκευσης αφήνονται να πλαισιώσουν τους όρους του χριστιανικού θεολογικού στοχασμού. Αυτό το κριτικά ευρετικό εργαλείο μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τους Χριστιανούς ούτως ώστε να διερωτώνται συνεχώς εάν προσαρμόζονται στη νοοτροπία του κόσμου ή μεταμορφώνονται εν Χριστώ (Προς Ρωμαίους 12:2).
Γι’ αυτό το λόγο ο Χάουερβας και ο Γουίλιμον επισήμαναν ότι η συζήτηση για την ταυτότητα των ΛΟΑΤ δεν αποτελεί από μόνη της συμβιβαστικό τρόπο σκέψης. Όπως εξήγησε ο Γουίλιμον, οι απόψεις για την ανθρώπινη σεξουαλικότητα και την ταυτότητα δεν αποτελούν το ανώτατο κριτήριο γι’ αυτό που συνιστά την χριστιανική ορθοδοξία και συνεπώς μπορούμε συνεχώς να συζητάμε ως πιστοί χριστιανοί για τέτοια σημαντικά ζητήματα ταυτότητας και εμπειρίας. Ουσιαστικά υποστηρίζει ότι η εργαλειοποίηση αυτής της συζήτησης ως κριτηρίου διάκρισης του αληθινού από τον ψευδή χριστιανισμό μπορεί να αποτελεί μια μορφή συμβιβαστικής σκέψης, επειδή αναγκάζει τους χριστιανούς να κατηγοριοποιηθούν σύμφωνα με το συγκεκριμένο πολιτικό και ιδεολογικό πλαίσιο της παρούσας ιστορικής στιγμής.
Όπως το θέτει και ο Χάουερβας: «Δεν μπορώ να καταλάβω πως ένα επιχείρημα εντός μιας παράδοσης μπορεί να θεωρηθεί ως συμβιβαστική άποψη.» Ο Χάουερβας υπογράμμισε ότι η παράδοση είναι «ένα ζωντανό διαχρονικό επιχείρημα» το οποίο πρέπει πάντα να εμπεριέχει αυτοκριτική αναφορικά με τον ισχυρισμό της ιστορικής συνέχειας: «εάν κάνεις το ίδιο πράγμα ενώ ο κόσμος γύρω σου αλλάζει, τότε ουσιαστικά δεν κάνεις το ίδιο πράγμα.» Η συνέχεια της παράδοσης είναι ζωτικής σημασίας για το νόημα της Εκκλησίας– αλλά το τι ακριβώς σημαίνει αυτή η συνέχεια σε μια δεδομένη ιστορική στιγμή πρόκειται για κάτι που συνεχώς πρέπει να εξετάζεται. Το ερώτημα που πρέπει να θέσουμε στους εαυτούς μας είναι αν προσαρμόζουμε τις θεολογικές μας εκλογικεύσεις στις απαιτήσεις του κόσμου ή αν επιδιώκουμε έναν κόσμο μεταμορφωμένο εν Χριστώ, πράγμα που σημαίνει να είμαστε πραγματικά Εκκλησία.
Μια βαθύτερη ανάλυση του τρόπου, με τον οποίο ο Χάουερβας και ο Γουίλιμον χρησιμοποιούν τον όρο «συμβιβαστικός» στο βιβλίο τους, υποστηρίζει τους παραπάνω ισχυρισμούς. Αυτός ο όρος και τα παράγωγά του εμφανίζονται επτά φορές στο κείμενο (σελ. 27, 28, 32, 92, 94, 148 και 150). Σ’ όλες αυτές τις περιπτώσεις, ο όρος αναφέρεται στο λάθος να επιτρέπουμε στα σύγχρονα πολιτικά σχήματα και τα κοινωνικά ζητήματα, τα οποία είναι πάντα ενδεχόμενα και ρευστά να υπαγορεύουν τους όρους της χριστιανικής κοινωνικής σκέψης. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο Χριστιανισμός δεν έχει τίποτα να πει για τα κοινωνικά ζητήματα. Αντιθέτως, η χριστιανική σκέψη πρέπει να αντιμετωπίσει και να ασχοληθεί με αυτά, αλλά επειδή ακριβώς πρέπει να το κάνει σύμφωνα με τους δικούς της όρους, η αυθεντική της μαρτύρια δεν θα είναι ποτέ συμβατή με την πολιτική της εκάστοτε εποχής. Σύμφωνα με τον Χάουερβας και τον Γουίλιμον, τόσο ο συντηρητικός όσο και ο φιλελεύθερος χριστιανισμός στην Αμερική «ουσιαστικά είναι συμβιβαστικοί» επειδή και οι δύο «λανθασμένα υποθέτουν ότι το κύριο κοινωνικό καθήκον της αμερικανικής εκκλησίας είναι να υποστηρίζει την αμερικανική δημοκρατία» (32).
Με άλλα λόγια, εάν ένας Χριστιανός αναπτύξει μια συγκεκριμένη θέση για ένα σύγχρονο κοινωνικό ζήτημα εντός του πλαισίου της παράδοσης και της μαρτυρίας, η απλή σύμπτωση αυτής της θέσης με μια συγκεκριμένη πολιτική ιδεολογία δεν αποτελεί αναγκαστικά δείγμα «συμβιβαστικού στοχασμού». Αν όμως ένας Χριστιανός πιστεύει ότι το καθήκον της χριστιανικής κοινωνικής σκέψης πρέπει να συμπίπτει με μια δεδομένη πολιτική ιδεολογία, τότε αυτό αποτελεί πράγματι σύμπτωμα «συμβιβαστικού στοχασμού». Το πρόβλημα του συμβιβαστικού τρόπου σκέψης δεν είναι το γεγονός ότι έχει πολιτικές επιπτώσεις, αλλά ότι η σκόπιμη συνταύτιση της θεολογίας με μια δεδομένη ιδεολογία υποτιμά και αιχμαλωτίζει την πραγματικά μεταμορφωτική πολιτική θεολογία, η οποία διακρίνεται από μια ευρύτερη δυναμική σε σχέση με οποιαδήποτε ιδεολογία.
Όταν ο όρος «συμβιβαστικός» θεωρείται με κριτικό και ευρετικό τρόπο μπορεί να βοηθήσει τους χριστιανούς να συμμετάσχουν σε μια ατομική, καθώς και κοινοτική αυτοκριτική σχετικά με το τι σημαίνει να συλλογίζεσαι παραδοσιακά στο σύγχρονο κόσμο. Η χριστιανική αυτοκριτική είναι σημαντική, διότι όπως υποστηρίζει και ο Γουίλιμον: «Πιστεύω ότι η εκκλησία μπορεί να αποτελέσει ένα σημαντικό μέσο μεταστροφής, αποτοξίνωσης και ενσάρκωσης των πρακτικών που απαιτούνται για να είσαι πραγματικά χριστιανός σε έναν κόσμο που πιστεύει ότι είναι ήδη χριστιανικός» (4). Αυτό που τελικά χρειάζεται είναι η αποκατάσταση της πεποίθησης ότι το Ευαγγέλιο «μας οδηγεί σε μια εντελώς νέα αντίληψη για το τι σημαίνει για τους ανθρώπους να ζουν ο ένας με τον άλλον. Αυτή η εντελώς νέα αντίληψη είναι η εκκλησία»– ή ο χώρος όπου η εν Χριστώ μεταμόρφωση καθίσταται το θεμέλιο της μεταμόρφωσης και της σωτηρίας ολόκληρου του κόσμου (92). Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο Χάουερβας χαρακτηρίζει το βιβλίο ως κατά βάση «ελπιδοφόρο», διότι «υποδηλώνει ότι ζούμε σε μια εποχή όπου ο Θεός κάνει υπέροχα πράγματα για την εκκλησία» (173-4).
Ο Φιλ Ντόρολ (Phil Dorroll) είναι αναπληρωτής καθηγητής θρησκειολογίας στο Κολλέγιο Γουόφορντ, στο Σπάρτανμπουργκ της Νότιας Καρολίνας.
Μια Δημοσίευση του Κέντρου Ορθόδοξων Χριστιανικών Σπουδών του Πανεπιστημίου