Από την V.K McCarty
Μετεμορφώθης ἐν τῷ ὄρει Χριστὲ ὁ Θεός
δείξας τοῖς Μαθηταῖς σου τὴν δόξαν σου καθὼς ἠδυναντο
λάμψον καὶ ἡμῖν τοῖς ἁμαρτωλοῖς, τὸ φῶς σου τὸ ἀΐδιον
πρεσβείαις τῆς Θεοτόκου, φωτοδότα δόξα σοι.
(Απολυτίκιον Μεταμόρφωσης του Σωτήρος Χριστού)
Κατά τη διάρκεια των σπουδών μου στην εκκλησιαστική σχολή, η βόλτα προς το παρεκκλήσι μ’ οδηγούσε πάντα στην προσκύνηση της Εικόνας της Μεταμορφώσεως. Θυμάμαι ότι ήταν ανοιχτή στο πίσω μέρος ενός μεγάλου γοτθικού αναλογίου που βρισκόταν στην είσοδο από σφυρήλατο σίδερο κοντά στο ψαλτήρι, εκεί όπου όλοι καθόμασταν και ψέλναμε αντιφωνικά. Μέρα με τη μέρα, η προσκύνηση της εικόνας έγινε μέρος της καθημερινότητάς μου–ακόμα και σε περίπτωση που βιαζόμουν, βλέποντας τις περισσότερες φορές μόνο τα πόδια του Χριστού καθώς έσκυβα το κεφάλι μου μαζί με τους Αποστόλους. Αυτή η απλή πράξη πίστης ήταν ένας απ’ τους τρόπους με τους οποίους εκφράζαμε την προσωπική μας ευλάβεια, αλλά μας βοήθησε επίσης να έρθουμε σε επαφή με ομοϊδεάτες φίλους σε κάθε τάξη με νέους μαθητές. Πράγματι τον περισσότερο χρόνο έμενα εκεί, επειδή εργαζόμουν ως βιβλιοθηκονόμος για δεκαπέντε χρόνια και αγαπούσα την ακολουθία των ωρών ρυθμίζοντας το ημερήσιο μου πρόγραμμα προσευχόμενη με την Αγία Γραφή. Η εικόνα παρέμενε αθέατη κατά την περίοδο της Σαρακοστής και φανερωνόταν εκ νέου τη Μεγάλη Εβδομάδα. Ήταν εκπληκτικό να λούζεσαι ξανά στο θείο της φως.
Φιλώντας τα πόδια του Σωτήρος κάθε μέρα, το φως της εικόνας της Μεταμορφώσεως με δίδασκε ότι ο Ιησούς Χριστός, ο αγαπητός Υιός του ουράνιου Πατέρα, είναι πάντα παρών, διαχέοντας το φως της δόξας σε όλες τις δύσκολες στιγμές της ζωής μας– όχι μόνο την ημέρα της εορτής, αλλά κάθε μέρα. Πράγματι, η αληθινή έκπληξη όσον αφορά την εικόνα της Μεταμορφώσεως είναι ότι εκείνη τη στιγμή, οι Απόστολοι μπορούν επιτέλους να δουν τη Δόξα που ο εκπέμπει Ιησούς, έτοιμοι πλέον διά της πίστης τους να τη λάβουν με ταπείνωση και να συμμετάσχουν σ’ αυτήν.
Όπως αναφέρει ο Αγ. Γρηγόριος ο Παλαμάς: «Το άκτιστο εκείνο φως έγινε καταληπτό διά των οφθαλμών […] εκείνο το απόρρητο, το απρόσιτο, το άυλο, το άκτιστο, το θεοποιό, το αΐδιο, η λαμπρότητα της θείας φύσεως, η δόξα της θεότητος, είναι προσιτό στις αισθήσεις αλλά ταυτόχρονα τις υπερβαίνει» (Λόγοι Υπέρ Ησυχαζόντων 3.1.22). Και σε εκείνη τη λάμψη της υπερβατικής διαύγειας, όσο στιγμιαία κι αν είναι, γευόμαστε μια αναλαμπή της αιωνιότητας. Ο Βλαδίμηρος Λόσκι επισημαίνει επίσης ότι εφόσον: «Ο Χριστός εμφανίζεται ερχόμενος στη Δόξα του μέλλοντος αιώνος, η Μεταμόρφωση αποτελεί την προσδοκία της Δευτέρας Παρουσίας Του, τη στιγμή όπου διανοίγεται μια προοπτική αιωνιότητας στο χρόνο» (The Meaning of Icons, 1989, 212) [Το Νόημα των Εικόνων, 1989,212).
Άρα μπορούμε να λάβουμε και εμείς αυτή τη δόξα προσκυνώντας την εικόνα; –πιθανότατα όχι. Αλλά θα ήθελα να σας πω, ότι καθώς προσκυνώ τα πόδια του Ιησού, βιώνω αυτή την αίσθηση συμμετοχής με τους Αποστόλους και –έστω και για μια στιγμή– εισέρχομαι στο χώρο της αποκεκαλυμμένης αιώνιας αλήθειας. Καθώς προσπέφτουμε ευλαβώς, στρέφουμε το βλέμμα μας άνωθεν με τους Αποστόλους λαμβάνοντας τη χάρη του Σωτήρα Χριστού εν μέσω μιας αναλαμπής εκπληκτικής ομορφιάς τόσο υπερβατικής που ο Μωυσής και ο Ηλίας είναι παρόντες με σάρκα και οστά ως συμμέτοχοι της σοφίας Του.
Τώρα ως συνταξιούχος, απολαμβάνοντας τη πολυτέλεια να εργάζομαι γράφοντας διαλέξεις και κηρύγματα, κοιτώ στη κορυφή της βιβλιοθήκης μου μια εικόνα του Χριστού Παντοκράτορα (βλ. κάτω), την οποία συνεχώς τιμώ σαν να είναι η Μεταμόρφωση του Χριστού, αν και ο Ιησούς εδώ είναι ενθρονισμένος με βυζαντινή μεγαλοπρέπεια. Αυτή η εικόνα γεμίζει καθημερινά με φως την εργασία μου χαρίζοντάς μου φευγαλέες ματιές της ουράνιας λάμψης του Σωτήρα. Η δόξα του Χριστού φωτίζει το δρόμο μου, μου συμπαραστέκεται στην κοπιαστική δουλειά της θεολογίας, υπενθυμίζοντάς μου– σε στιγμές οκνηρίας, παθών, αυτοπροβολής ή κατάθλιψης– ότι η αγαπητική και λυτρωτική παρουσία του Κυρίου βρίσκεται ενώπιον μου, η εκτυφλωτική Του δόξα φωτίζει το δρόμο μου, ειδικά εν ώρα προσευχής και μετάνοιας.
Η εικόνα αυτή δημιουργήθηκε τη δεκαετία του 1980 στην Αγία Πετρούπολη από ένα ζευγάρι αγιογράφων τους οποίους επισκέφθηκα κατά τη διάρκεια ενός προσκυνηματικού ταξιδιού. Ο Σωτήρας είναι στεφανωμένος με ένα χαρακτηριστικό σταυροειδές φωτοστέφανο, στο οποίο φαίνεται η ελληνική λέξη Ο ΩΝ (Απ. 1:8 και Εξ. 3:14). Οι πτυχώσεις του ενδύματός του λαμποκοπούν, με τις χρυσές ανταύγειες να αντανακλούν το θείο φως. Η υπερβατική δόξα του Χριστού φανερώνεται διαπερνώντας τρία επίπεδα σχήματος και υφής. Η διαμαντόσχημη επιφάνεια κείται κάτω από ένα πράσινο ολόσωμο φωτοστέφανο, ενώ και τα δύο καλύπτονται από μια ρόδινη ημιδιαφανή μεμβράνη που απλώνεται πάνω στο ορθογώνιο σχήμα της εικόνας, η οποία είναι γεμάτη με λάμψεις ακτινοβολούμενου φωτός ενώ το χρύσωμα απεικονίζει με λαμπρότητα τον αρχάγγελο που αναδύεται ως φλόγα απ’ τον Ιησού όπως περιγράφει ο Ψευδο-Διονύσιος: «εφ’ όσον αποβλέπουν υπερκοσμίως προς τη θεαρχική ομοίωση» φεγγοβολώντας απ’ τη μορφή του και αποτυπώνοντας «σχηματικώς την ομοίωση της θείας ενέργειας». (Διονύσιος Αεροπαγίτης, Περί Ουράνιας Ιεραρχίας, PG 3, 180A-208C).
Ο Λόγος του Θεού φανερώνεται στο γόνατο του Χριστού καθώς ευλογεί με το δεξί Του χέρι. Το κείμενο της Αγίας Γραφής, γραμμένο σε καλλιγραφικά γράμματα της σλαβονικής γλώσσας, αποτελεί απόσπασμα απ’ το Κατά Ιωάννην 8:12: «Εγώ είμαι το φως του κόσμου όποιος με ακολουθεί δεν θα πλανιέται στο σκοτάδι». Το πράσινο ολόσωμο φωτοστέφανο στην εικόνα έχει ένα ασυνήθιστο σχήμα, πιο αιχμηρό στη κορυφή και πιο στρογγυλεμένο στο κάτω μέρος, ενώ εντός του βρίσκονται φτερωτά Χερουβείμ που θεωρούν το καταύγασμα του φωτός. Φαίνεται να είναι όλα συγκεντρωμένα στον ίδιο χώρο και να πηγάζουν εν τη παρουσία του Χριστού. Τα Σεραφείμ που είναι πλησίον Του καλύπτουν τα πρόσωπά τους και είναι ελάχιστα ορατά λόγω του έντονου φλογερού φωτός στα πτερά τους, το οποίο αντανακλάται στο λαμπρό πρόσωπο του Ιησού. Μια προσεκτική παρατήρηση της εικόνας αποκαλύπτει περισσότερους αγγέλους που κρυφοκοιτάζουν στις άκρες του θρόνου.
Καθημερινά σε εκείνες τις σπάνιες στιγμές πνευματικής έξαρσης και έμπνευσης, αλλά και όταν δεν νιώθω τόσο παραγωγική– κοιτάζω το πρόσωπο του Χριστού και προσεύχομαι για την ευλογία του, ζητώντας τη χάρη του για λίγες στιγμές χαρισματικής δημιουργικότητας, αλλά τις περισσότερες φορές παρακαλώ ειλικρινά μονάχα για το έλεός Του. Δεν μπορώ να δω τους Αποστόλους να προσκυνούν με δέος και θαυμασμό, αλλά εξακολουθώ να θεωρώ αυτή την εικόνα, ως την εικόνα της Μεταμόρφωσης, αυτήν που έβλεπα στην εκκλησιαστική σχολή λόγω της καλής μου τύχης να ατενίζω τον Σωτήρα εν δόξη. Κατά τη διάρκεια της προσευχής, νιώθω σαν τον απόστολο που κρυφοκοιτάζει χαμηλά. Ταυτίζομαι μαζί του προσευχόμενη. Είμαι αυτός ο απόστολος που παρακαλεί αφελώς, ικετεύοντας η άφατη απόλαυση της στιγμής να διαρκέσει– και κατάπληκτος από ευγνωμοσύνη να μην την ξεχάσει ποτέ.
Ασφαλώς το θείο δώρο της Μεταμόρφωσης δεν αφορά μόνο τον γνόφο και το φως, διότι όπως μας υπενθυμίζει ο John McGucking: «Μόλις η φωνή του Θεού αποκάλυψε την αλήθεια– ότι οι μαθητές πρέπει να ακούσουν την απαιτητική διδασκαλία του Υιού– αίφνης η φαινομενική όραση εξανεμίστηκε. Τα πάντα εξαφανίζονται στη στιγμή, σαν να υπογραμμίζουν ότι το μόνο που παραμένει είναι ο Λόγος» («Ambivalence of Seeing the divine», in Collected Studies, I, 170) [«Η Αμφισημία της Θεωρίας του Θεού»]. Το ίδιο συμβαίνει και με εμάς. Πρέπει να συνεχίσουμε με το μήνυμα του Χριστού στις καρδιές μας και τη μνήμη της μεταμορφωμένης Δόξας Του. Αυτό μπορεί να μας οδηγήσει σε εκπληκτικά μέρα στα βάθη της ψυχής μας, όπου η μόνη απόκριση είναι να ζητάμε συνεχώς το έλεος του Θεού, ούτως ώστε ο Κύριος να μας καθοδηγήσει και να μας μεταμορφώσει, εξαγνίζοντάς μας και χρησιμοποιώντας μας για το έργο Του.
Τριάς υπερούσια και υπέρθεη και υπεράγαθη,
που εφορεύεις επί της θεοσοφίας των Χριστιανών
οδήγησε μας στην υπεράγνωστη και υπερφώτεινη και ακρότατη κορυφή των μυστικών Λογίων
οδήγησε μας εκεί όπου είναι σκεπασμένα τα απλά και απόλυτα και αμετάβλητα μυστήρια της θεολογίας
(Διονύσιος ο Αεροπαγίτης, Περί Μυστικής Θεολογίας, PG 3, 997A).
Η V.K McCarty είναι Αγγλικανή θεολόγος που διδάσκει στο Γενικό Θεολογικό Σεμινάριο ενώ παράλληλα συγγράφει για το Ινστιτούτο Μελετών Ανατολικού Χριστιανισμού. Το βιβλίο της «From Their Lips: Voices of Early Christian Women» [Από τα χείλια τους: Φωνές γυναικών στον πρώιμο Χριστιανισμό], κυκλοφορεί απ’ τις εκδόσεις Gorgias Press.
To ιστολόγιο Δημόσια Ορθοδοξία (Public Orthodoxy) επιδιώκει να προωθήσει συζήτηση και συνδιάλεξη, παρέχοντας ένα φόρουμ για διαφορετικές απόψεις σε σχέση με σύγχρονα ζητήματα που αφορούν τον Ορθόδοξο Χριστιανισμό. Οι απόψεις που εκφράζονται σ’ αυτό το άρθρο είναι αποκλειστικά του συγγραφέως και δεν αντιπροσωπεύουν τις απόψεις των εκδοτών,των μεταφραστών, ή του Κέντρου Ορθοδόξων Χριστιανικών Σπουδών.
To ιστολόγιο Δημόσια Ορθοδοξία (Public Orthodoxy) επιδιώκει να προωθήσει συζήτηση και συνδιάλεξη, παρέχοντας ένα φόρουμ για διαφορετικές απόψεις σε σχέση με σύγχρονα ζητήματα που αφορούν τον Ορθόδοξο Χριστιανισμό. Οι απόψεις που εκφράζονται σ’ αυτό το άρθρο είναι αποκλειστικά του συγγραφέως και δεν αντιπροσωπεύουν τις απόψεις των εκδοτών,των μεταφραστών, ή του Κέντρου Ορθοδόξων Χριστιανικών Σπουδών.