Τα ρωσικά Ορθόδοξα μέσα δείχνουν έναν χώρο διχασμένο ενάντια στον εαυτό του

Ιάκωβος Λάσσιν (Jacob Lassin)

Ο απρόκλητος πόλεμος της Ρωσίας εναντίον της Ουκρανίας απειλεί να εξελιχθεί στη χειρότερη ανθρωπιστική καταστροφή στην πρόσφατη ιστορία. Η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία, που έχει ήδη εμπλακεί σε μια παρατεταμένη σύγκρουση στην Ουκρανία μετά την απόφαση του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου να παραχωρήσει αυτοκεφαλία στην Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας, έχει μπροστά της ακόμη μεγαλύτερους αγώνες για να διατηρήσει την ενότητα του ποιμνίου της καθώς εξαπλώνεται αυτή η συμφορά.

Το Πατριαρχείο Μόσχας φέρει μεγάλη ευθύνη για την τρέχουσα σύγκρουση. Ο Πατριάρχης Κύριλλος και η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία έχουν γίνει κατά καιρούς ενθουσιώδεις υποστηρικτές, ως μαζορέτες, της επιθετικότητας της Ρωσίας προς την Ουκρανία, της υποστήριξης των αυτονομιστών και της προσάρτησης της Κριμαίας· ή, άλλοτε, σιωπούν σχετικά.

Τα ρωσικά ορθόδοξα μέσα ενημέρωσης, τόσο στη Ρωσία όσο και στην Ουκρανία, εργάζονται από το 2014 για να δυσφημήσουν τις διαδηλώσεις του Euromaidan και τις δημοκρατικά εκλεγμένες ουκρανικές κυβερνήσεις, ενώ από το 2018 διασπείρουν αμφιβολίες σχετικά με τη νομιμότητα της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας. Τώρα, καθώς τα ρωσικά στρατεύματα επιτίθενται στους Ουκρανούς, βλέπουμε πώς αυτά τα μέσα ενημέρωσης και η ρητορική τους διχάζουν ακόμη και τους Ορθόδοξους Χριστιανούς εντός του Πατριαρχείου Μόσχας.

Η 23^η Φεβρουαρίου, η ημέρα πριν από την έναρξη της εισβολής του Πούτιν, ήταν η «Ημέρα των Υπερασπιστών της Πατρίδας» στη Ρωσία, μια γιορτή αφιερωμένη στους στρατιωτικούς και τους βετεράνους. Με την ευκαιρία αυτή, ο Πατριάρχης Κύριλλος έδωσε πλήρη ευλογία στα ρωσικά στρατεύματα για τις ενέργειές τους. Όπως αναφέρει ο Σεργκέι Τσάπνιν στο πρόσφατο κείμενό του στη Δημόσια Ορθοδοξία, ο Κύριλλος έμεινε σιωπηλός όλη σχεδόν την ημέρα μετά την έναρξη της εισβολής και στη συνέχεια έκανε μια μάλλον χυδαία και προπαγανδιστική δήλωση που πουθενά δεν αποκαλεί «εισβολή» τις ενέργειες της Ρωσίας ούτε απευθύνεται άμεσα στον Πούτιν.

Η ειδησεογραφία της επίσημης ιστοσελίδας του Πατριαρχείου Μόσχας, Patriarchia.ru, επικεντρώνεται σε μεγάλο βαθμό στην ανθρωπιστική βοήθεια για τους πρόσφυγες που φεύγουν από το Ντονμπάς προς τη Ρωσία. Αυτή η στάση βοηθά στην ενίσχυση των ψευδών δηλώσεων του Κρεμλίνου ότι στέλνει στρατεύματα στο Ντονμπάς για να αποτρέψει μια «γενοκτονία» των Ρώσων στην περιοχή. Ωστόσο, όσον αφορά τα δεινά των Ουκρανών στην υπόλοιπη χώρα, υπάρχει μόνο σιωπή.

Ακόμη και στις αλλόγλωσσες εκδόσεις των ιστοσελίδων αυτών των εκκλησιαστικών οργανώσεων, βλέπουμε να υπάρχουν επιλεκτικές αποφάσεις ως προς το ποια ακροατήρια λαμβάνουν συγκεκριμένες πληροφορίες, παρουσιάζοντας μια προσεκτική επιλογή δηλώσεων, ακόμη και από ιεράρχες του Πατριαρχείου Μόσχας. Για παράδειγμα, στις 24 Φεβρουαρίου, ο Μητροπολίτης Κιέβου Ονούφριος, επικεφαλής της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας του Πατριαρχείου Μόσχας, έκανε μια τολμηρή δήλωση καλώντας τον Πούτιν να τερματίσει τον πόλεμο. Αυτή ήταν η μόνη ουσιαστική δήλωση από οποιονδήποτε εντός του Πατριαρχείου Μόσχας που αναφέρει ρητά ότι πρόκειται για επιθετικό πόλεμο του Πούτιν. Αυτή η δήλωση είναι διαθέσιμη σε μετάφραση στο Orthochristian.com, αλλά απουσιάζει εντελώς από τον κύριο, ρωσόφωνο ιστότοπο του Pravoslavie.ru. Από αυτή την επιλογή, μπορεί κανείς να συμπεράνει ότι ο ιστότοπος δεν είναι πρόθυμος να ασκήσει κριτική στον Πούτιν και τον άδικο πόλεμο του όταν απευθύνεται στο ρωσικό κοινό, αλλά ότι κατανοεί την άσχημη εικόνα του πολέμου σε όλο τον κόσμο και επιδιώκει να προβάλει στο διεθνές κοινό την έκκληση του Ουκρανού ιεράρχη για ειρήνη.

Για να μην σκεφτεί κανείς ότι αυτή είναι απλώς η απόφαση μιας μικρής διαδικτυακής επιχείρησης, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι το Pravoslavie.ru είναι ένας από τους παλαιότερους και πιο σημαντικούς ορθόδοξους ιστότοπους στον κόσμο. Ιδρύθηκε στο μοναστήρι Σρετένσκι στην καρδιά της Μόσχας από τον σήμερα Μητροπολίτη Τύχωνα (Σεβκούνωφ) του Πσκωφ. Ο Τύχων είναι μια ισχυρή και πολωτική προσωπικότητα στο Πατριαρχείο Μόσχας, έχει χαρακτηριστεί ακόμη και ως «εξομολόγος του Πούτιν» και έχει ισχυρούς δεσμούς με τις υπηρεσίες πληροφοριών και την αστυνομία στη Ρωσία.

Ο Τύχων υπήρξε επίσης ο κύριος μοχλός των προσπαθειών αναδιατύπωσης της ρωσικής ιστορικής αφήγησης με έναν αναμφισβήτητα εθνικιστικό τόνο. Ξεκίνησε μια πρωτοβουλία για τη δημιουργία μουσείων πολυμέσων σε όλη τη χώρα με την ονομασία «Ρωσία – Η ιστορία μου». Αυτές οι εγκαταστάσεις προσφέρουν ένα πανόραμα της ρωσικής ιστορίας που ισχυρίζεται ότι όλα τα προβλήματα της Ρωσίας προέρχονται από το εξωτερικό και προωθεί μια φονταμενταλιστική ιδεολογία που εξυμνεί τον μοναρχισμό και τον κληρικαλισμό. Με την ομιλία του Πούτιν της 23^ης Φεβρουαρίου, βλέπουμε τώρα τι συμβαίνει όταν αυτή η ιστορική αφήγηση γίνεται κατευθυντήρια αρχή στη λήψη γεωπολιτικών αποφάσεων.

Ένα άλλο μέσο που δίνει μια εικόνα του ρόλου των Ορθοδόξων ΜΜΕ σε αυτή τη σύγκρουση είναι η «Ένωση Ορθοδόξων Δημοσιογράφων», ένας ειδησεογραφικός ιστότοπος που ιδρύθηκε στην Ουκρανία από τον Βίκτορα Βισνεβέτσκι, έναν Ουκρανό ολιγάρχη με ισχυρούς δεσμούς με το Πατριαρχείο Μόσχας. Δημιουργήθηκε στον απόηχο του Euromaidan για να διαδίδει απόψεις φιλορωσικές και υπέρ του Πατριαρχείου Μόσχας.

Η «Ένωση Ορθοδόξων Δημοσιογράφων» δημοσιεύει βομβιστικά άρθρα που κατηγορούν το Οικουμενικό Πατριαρχείο ως μαριονέτα των Ηνωμένων Πολιτειών και που καπηλεύονται τον φόβο ότι η Δύση προωθεί τις αξίες των ΛΟΑΤΚΙ+ στην Ουκρανία· και καταγγελία με κάθε δύναμη την Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας ως σχισματική, με ψευδείς χειροτονίες, μυστήρια και εξουσία. Όλη η ρητορική της «Ένωσης» έχει σχεδιαστεί για να πυροδοτεί φόβους στους Ουκρανούς Ορθόδοξους Χριστιανούς εναντίον των συμπατριωτών τους, υποστηρίζοντας ότι η μόνη τους ελπίδα είναι στη Ρωσία. Μέχρι την κήρυξη του πολέμου από τον Πούτιν, ο ιστότοπος αντιπαρέβαλλε τις δηλώσεις για ειρήνη και ηρεμία από φωνές εντός του Πατριαρχείου Μόσχας με τις εκκλήσεις για μάχη μέχρι τη νίκη από την Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας. Και ακόμη και τώρα, στις ειδήσεις του εξακολουθεί να κατηγορεί όσους συνδέονται με την Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας πως τρομοκρατούν ιερείς και ενορίτες του Πατριαρχείου Μόσχας.

Δεν υπάρχει καμία αναφορά για το τι κάνουν τα ρωσικά στρατεύματα στη χώρα.

Με βάση τις επίσημες δηλώσεις του και την επιλεκτική κάλυψη των δικών του μέσων ενημέρωσης, που παρουσιάζουν μία άποψη στους Ρώσους, μια άλλη στους Ουκρανούς και μια τρίτη στο διεθνές ακροατήριο, το Πατριαρχείο Μόσχας εγκαταλείπει σε μεγάλο βαθμό τους αδελφούς και τις αδελφές του στην Ουκρανία, εξαιρώντας ίσως αυτούς που ο Πούτιν έχει αποφασίσει να «σώσει».

Ο Jacob Lassin είναι μεταδιδακτορικός υπότροφος στο Melikian Center for Russian, Eurasian and East European Studies.