Από τον George Persch
Οποιαδήποτε σύγκρουση, ιδίως στρατιωτική, πρέπει να βασίζεται σε ένα σαφές σκεπτικό, το οποίο να την αιτιολογεί. Συνήθως, επίσημοι εκπρόσωποι του εμπλεκόμενου στη σύγκρουση κράτους πρέπει να είναι διατεθειμένοι να παρέχουν απαντήσεις σχετικά με το εν λόγω ζήτημα. Μετά την έναρξη της ένοπλης σύγκρουσης με την Ουκρανία, ωστόσο, η κατάσταση στη Ρωσία σταδιακά αρχίζει να ερμηνεύεται με θρησκευτικούς όρους. Ήδη Ρώσοι αξιωματούχοι καθώς και ΜΜΕ χρησιμοποιούν τον θρησκευτικό λόγο, ο οποίος έχει πλέον ξεφύγει από τα όρια της Εκκλησίας. Ταυτόχρονα, αυτή η ρητορική είναι πιο ακραία από εκείνη των εκπροσώπων της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Συνεπώς το επίσημο εκκλησιαστικό κήρυγμα έχει μετατραπεί σε μέρος της κρατικής προπαγάνδας.
Ο πόλεμος της Ρωσίας εναντίον της Ουκρανίας εμπεριέχει στον πυρήνα του την εσχατολογική ρητορική και σκέψη. Ακραία φρασεολογία, όπως π.χ. ο λόγος για τον «αποσατανισμό της Ουκρανίας» δεν ακούγεται μόνο στο εκκλησιαστικό κήρυγμα, αλλά υφίσταται και στην κρατική προπαγάνδα. Ρώσοι αξιωματούχοι αποκαλούν τις Ουκρανικές αρχές «σατανιστικές», «φανερούς εχθρούς του Χριστού» ενώ επικαλούνται την ανάγκη «να αποτραπεί ο ανώτατος άρχοντας της κόλασης, όποιο όνομα κι αν χρησιμοποιεί, είτε λέγεται Σατανάς, είτε Εωσφόρος είτε Ιμπλίς, επειδή στόχος του είναι η καταστροφή»– όπως δήλωσε ο αναπληρωτής πρόεδρος του Συμβουλίου Ασφαλείας Ντμίτρι Μεντβέντεφ στον λογαριασμό του στο Telegram. Σύμφωνα με την εκπρόσωπο του ρωσικού Υπουργείου Εξωτερικών Μαρία Ζαχάροβα, ακόμη και οι καναδικές αρχές που επέβαλαν κυρώσεις στον Πατριάρχη Κύριλλο αποτελούνται από σατανιστές.
Πέρα όμως από την αναφορά αφηρημένων «αρχών», υπάρχουν και πιο συγκεκριμένες εκκλήσεις, όπως για παράδειγμα να αποδοθεί στον Βλαντιμίρ Ζελένσκι η ιδιότητα του «αντίχριστου». Ο πολιτικός αναλυτής Αράικ Στεπανιάν δήλωσε ζωντανά από το κύριο κρατικό τηλεοπτικό κανάλι «Ρωσία-1» τα εξής: «Η Ορθόδοξη Εκκλησία πρέπει κηρύξει τον Ζελένσκι ως αντίχριστο. Από την άποψη της Ορθοδοξίας, ο άνθρωπος αυτός είναι αντίχριστος. Πρέπει να ξεχάσουμε το επώνυμο Ζελένσκι. Πρέπει να ονομάζουμε τον Ζελένσκι απλά αντίχριστο».
Στο πλαίσιο της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας ενθαρρύνονται οι πιο ακραίες εκτιμήσεις για τη συνεχιζόμενη σύγκρουση. Εμπνευστής της εσχατολογικής ρητορικής είναι ο ίδιος ο Πατριάρχης Κύριλλος, ο οποίος γυρεύει δικαίωση και υποστήριξη για τις απόψεις του ενάντια της παγκοσμιοποίησης και της Δύσης. Στις 25 Οκτωβρίου, κατά την έναρξη του 24ου Παγκόσμιου Ρωσικού Λαϊκού Συμβουλίου, αποκάλεσε την Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες «αντιχριστιανικό έδαφος», δηλώνοντας τα εξής: «Η παγκοσμιοποίηση είναι ένα σχέδιο παγκόσμιας ενότητας, το οποίο, όμως, δεν λαμβάνει υπόψη το αληθινό σχέδιο του Δημιουργού για τον άνθρωπο. Από τη σκοπιά της χριστιανικής εσχατολογίας, γνωρίζουμε τι σημαίνει παγκόσμια οικουμενικότητα και ξέρουμε ότι δίχως αυτήν την παγκόσμια οικουμενικότητα δεν θα εμφανιστεί κάποιος που θα διεκδικήσει παγκόσμια εξουσία και του οποίου το όνομα θα συνδεθεί με το τέλος του κόσμου».
Σύμφωνα με τον Πατριάρχη Κύριλλο, το τέλος του κόσμου πλησιάζει και υπάρχουν αντιχριστιανικές περιοχές, καθώς και χριστιανικές, ενώ πάνω απ’ όλα αυτά βρίσκεται ο Κατέχων – εκείνος που συγκρατεί την επερχόμενη αποκάλυψη. Οι μόνοι που μπορούν να καθυστερήσουν τον ερχομό της Τελευταίας Κρίσης είναι οι Ρώσοι, η Ρωσία και η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία. Ο Πατριάρχης Κύριλλος αναρωτιέται μάλιστα: «Γιατί επιδιώκουν να την καταστρέψουν (τη ρωσική γη), να τη διαιρέσουν, να στρέψουν αδελφό εναντίον αδελφού; […] Στην Αποκάλυψη γίνεται λόγος για μια συγκεκριμένη δύναμη που εμποδίζει την έλευση του Αντιχρίστου στον κόσμο […] Όλα τα αιχμηρά βέλη όλων εκείνων που προσπαθούν να θέσουν σε κίνδυνο την Εκκλησία, να τη διαιρέσουν και να απομακρύνουν τους ανθρώπους απ’ αυτήν, στοχεύουν σήμερα σ’ αυτή τη δύναμη».
Η καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ Maureen Perrie πιστεύει ότι η ανάδυση της αντίληψης της Ρωσίας ως Κατέχων «υποδηλώνει μια κίνηση προς μια πιο ανοιχτά εθνικιστική θέση εκ μέρους του Πατριάρχη, ο οποίος δεν είναι δυνατόν να αγνοεί την ιδεολογική απήχηση της εν λόγω έννοιας».
Η κατάρρευση της παλαιάς τάξης πραγμάτων, θέμα στο οποίο έχουν επανειλημμένα αναφερθεί Ρώσοι αξιωματούχοι, είναι αναπόφευκτη. Όμως, η Ρωσία έχει την ευκαιρία να αποτρέψει την εισβολή των δυνάμεων του κακού στον κόσμου, όντας η ίδια ο Κατέχων. Ο Βλαντιμίρ Σούριν, αρθρογράφος στη συντηρητική Ορθόδοξη ιστοσελίδα «Ρωσική εθνική γραμμή» διατυπώνει την εν λόγω ιδέα με περισσότερη σαφήνεια: «Κατά τη γνώμη μου, τα γεγονότα στην Ουκρανία, συμπεριλαμβανομένης της σταυροφορίας απελευθέρωσης του ρωσικού στρατού αποτελούν το κατώφλι του Αρμαγεδδώνα. Η ημερομηνία έναρξης του τελευταίου πολέμου είναι κρυμμένη απ’ τους ανθρώπους. Είναι δυνατόν να αναβάλλουμε την κατάρρευση ενός κόσμου, ο οποίος έχει ουσιαστικά τελειώσει». Με άλλα λόγια, η Ρωσία έχει ως καθήκον να αλλάξει το σχέδιο του Θεού για τον κόσμο και να αναβάλλει, αν είναι δυνατόν, ακόμη και τον ερχομό του Αντιχρίστου.
Η εσχατολογική ρητορική, η οποία κερδίζει έδαφος και έχει γίνει μέρος της κρατικής προπαγάνδας, αποσκοπεί στην με περισσότερη σαφήνεια δικαιολόγηση της αποστολής της Ρωσίας στο παρόν και στο μέλλον. Η Ρωσία έχει ένα δρόμο και ένα καθήκον: τη συντριβή των δυνάμεων του Σατανά που υπηρετεί η Ουκρανία. Η εν λόγω άποψη για την τρέχουσα σύγκρουση δεν είναι ένα περιθωριακό φαινόμενο, αλλά η επίσημη θέση της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, η οποία διατυπώθηκε στο τελευταίο Παγκόσμιο Ρωσικό Λαϊκό Συμβούλιο, όπου παρουσία του Πατριάρχη Κυρίλλου μίλησε ο γνωστός για τις ακραίες θέσεις του καθηγητής Αλεξάντερ Ντούγκιν δηλώνοντας ότι «πρόκειται για τον πόλεμο του παραδείσου εναντίον της κόλασης […] Ο Μακαριώτατος υπαινίχθηκε στην ειδική του έκθεση τη φιγούρα που βρίσκεται στην απέναντι πλευρά, το ον που καθορίζει, εμπνέει και οργανώνει τους εχθρούς μας. Αυτή η φιγούρα βρίσκεται πολύ κοντά. Δεν γνωρίζουμε τον καιρό, κανένας δεν τον γνωρίζει. Αλλά μπορούμε να τον καταλάβουμε από τα σημάδια, να δούμε πόσο κοντά είναι […] Γι’ αυτό όλο και συχνότερα μιλούμε για τον Αρμαγεδδώνα, το τέλος του κόσμου, την αποκάλυψη. Παίρνουμε μέρος στην τελευταία, ίσως την προτελευταία –κανείς δεν ξέρει– αλλά έστω σε μια πολύ σημαντική μάχη».
Μπορεί να υποστηριχθεί ότι μια ριζικά νέα εσχατολογία διαμορφώνεται στην Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία, η οποία βασίζεται στην αντίληψη της Ρωσίας ως του τελευταίου οχυρού έναντι του Αντιχρίστου; Προφανώς, ναι. Η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία κηρύττει ότι ο πόλεμος της Ρωσίας εναντίον της Ουκρανίας μπορεί να κατανοηθεί μόνο ως πόλεμος των δυνάμεων του φωτός εναντίον αυτών του σκότους. Φυσικά, δεν γίνεται ακόμη να αναφερθούμε σε μια καθιερωμένη χρήση εννοιών ή να κάνουμε λόγο για μια συνεκτική κοσμοθεωρία, καθώς κατά την ανάδυση της εν λόγω αντίληψης εμφανίζονται νέοι φορείς και ιδέες. Από την άλλη πλευρά, στο εκκλησιαστικό πλαίσιο απουσιάζει όχι μόνο η κριτική αλλά και κάθε συζήτηση για το παραδεκτό μιας τέτοιας ερμηνείας των γεγονότων, η οποία δεν έχει σχέση με την ορθόδοξη διδασκαλία για την αποκάλυψη.
Η έννοια της αντίληψης της Ρωσίας ως «Κατέχοντος» απλουστεύεται και καθίσταται πιο ελκυστική για την κρατική ιδεολογία, καθώς βάζει στο τραπέζι μια δυαλιστική θεώρηση καλού εναντίον κακού. Κατ’ αυτόν τον τρόπο εξηγεί την εισβολή στην Ουκρανία ως ανάγκη εκπλήρωσης του θελήματος του Θεού και αντίστασης εναντίον των δυνάμεων του κακού. Αυτό μπορεί να είναι ένα ακόμη κόλπο της κρατικής προπαγάνδας, για την Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία όμως ο κίνδυνος είναι μεγαλύτερος, επειδή η τελευταία μπορεί να χαρακτηριστεί ως ψευδοπροφήτης, ο οποίος σφετερίζεται την υποστήριξη του Θεού. Η παρέμβαση στο σχέδιο του Θεού για τον κόσμο μετατρέπει τον ίδιο τον Θεό σε υποστηρικτή της μιας από τις συγκρουόμενες πλευρές ή τον καθιστά περιττό. Δεν είναι ο Θεός που καθορίζει τον «καιρό και χρόνο», αλλά η Ρωσική ηγεσία αυτή που διεκδικεί να διαδραματίσει κεντρικό ρόλο στην αρχή του τέλους του κόσμου και επιδιώκει να το αναβάλλει.
Η επίγνωση του εν λόγω γεγονότος αυξάνει τον βαθμό της εσχατολογικής ρητορικής εντός και εκτός της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, ανακηρύσσοντας συγκεκριμένους ανθρώπους υπηρέτες του Σατανά, ο κατάλογος των οποίων γίνεται καθημερινά όλο και μεγαλύτερος. Αργά ή γρήγορα αυτό μπορεί να βαθύνει το ρήγμα μεταξύ της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας και της οικουμενικής Ορθοδοξίας, το οποίο προκλήθηκε νωρίτερα λόγω της παραχώρησης αυτοκεφαλίας στην Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας.
Η ραγδαία μετατροπή της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας σε μια αποκαλυπτική σέκτα την καταδικάζει στη μοναξιά και την περιθωριοποίηση, ενώ η θεολογική αιτιολόγηση του πολέμου την καθιστά απλώς ένα ακόμη φερέφωνο της ρωσικής προπαγάνδας. Ο Πατριάρχης Κύριλλος και η συνοδεία του –απολαμβάνοντας την κρατική υποστήριξη– έχουν οδηγηθεί σε μια παγίδα από την οποία δεν υπάρχει διέξοδος χωρίς κριτική επανεξέταση της θεολογίας του ίδιου του Πατριάρχη και την ποιοτική ανανέωση της Ρωσικής Εκκλησίας με στελέχη που δεν έχουν στιγματιστεί με τη δικαιολόγηση της εισβολής στην Ουκρανία.
To ιστολόγιο Δημόσια Ορθοδοξία (Public Orthodoxy) επιδιώκει να προωθήσει συζήτηση και συνδιάλεξη, παρέχοντας ένα φόρουμ για διαφορετικές απόψεις σε σχέση με σύγχρονα ζητήματα που αφορούν τον Ορθόδοξο Χριστιανισμό. Οι απόψεις που εκφράζονται σ’ αυτό το άρθρο είναι αποκλειστικά του συγγραφέως και δεν αντιπροσωπεύουν τις απόψεις των εκδοτών,των μεταφραστών, ή του Κέντρου Ορθοδόξων Χριστιανικών Σπουδών.