ΤΟ ΙΕΡΑΤΙΚΟ ΛΕΙΤΟΥΡΓΗΜΑ ΣΤΗ ΘΕΟΤΟΚΟ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΚΚΗΛΣΙΑ

Από την Grace Hibshman

Η δημοφιλής περσόνα του Facebook, Hyperdox Herman, αναφέρει με σατιρικό τρόπο δέκα λόγους για τον αποκλεισμό των ανδρών από την ιερωσύνη, μεταξύ των οποίων είναι οι εξής:    

«Τα σωματικά χαρακτηριστικά του άνδρα δείχνουν ότι δημιουργήθηκε για σκληρή εργασία και όχι για να διακονεί στον ναό, κάτι που δεν απαιτεί μεγάλη σωματική δύναμη.»

«Οι άνδρες είναι πολύ επιρρεπείς στη συναισθηματική αντιμετώπιση των πραγμάτων – αυτό είναι εύκολο να το διαπιστώσετε παρακολουθώντας τις αντιδράσεις τους σε οποιονδήποτε ποδοσφαιρικό αγώνα. Ένας ιερέας πρέπει να διακρίνεται από αυτοέλεγχο και αυτό συχνά δεν ισχύει για τους άνδρες.»

 «Η φροντίδα των πνευματικών παιδιών είναι παρόμοια με τη φροντίδα των παιδιών γενικά και αυτού του είδους η φροντίδα αποτελεί φυσική ικανότητα και προνόμιο της γυναίκας.»

Συνήθιζα να πιστεύω ότι οι λόγοι για τον αποκλεισμό των γυναικών από την ιερωσύνη, τους οποίους ο Hyperdox Herman έξυπνα διακωμωδεί ήταν διαφορετικοί από τους συμβολικούς λόγους για τη μη-χειροτονία των γυναικών. Έχω ακούσει πολλούς σκεπτόμενους Ορθόδοξους Χριστιανούς να εξηγούν ότι η σημασία του φύλου του Χριστού σχετίζεται με τη σωτηριώδη σχέση Του με την Εκκλησία, η οποία λαμβάνει τη μορφή του Νυμφίου και της Νύφης. Ο ιερέας εκπροσωπεί τον Χριστό στη λειτουργία και επομένως το σωστό είναι ένας άνδρας (και όχι μια γυναίκα) να εκπροσωπεί τον Χριστό.

Έκτοτε έμαθα πως εκτός από το να εκπροσωπεί τον Χριστό, ο ιερέας εκπροσωπεί τη Θεοτόκο και την Εκκλησία, ενώ δεν είναι προφανές ποια από αυτά τα δύο είδη εκπροσώπησης πρέπει να υπερισχύει σχετικά με τον καθορισμό της ανάληψης του ιερατικού λειτουργήματος.

Θεωρείται ότι ο ιερέας εκπροσωπεί την Εκκλησία, επειδή διακονεί στη θέση της. Σύμφωνα με την εν λόγω άποψη, η ίδια η Εκκλησία ενεργεί μέσω του ιερέα, ο οποίος διακονεί στο όνομά της. Κατ’ αυτόν τον τρόπο η διακονία του ιερέα αποτελεί μια δραστηριότητα που επιτελείται in persona ecclesiae. Στη Θεία Λειτουργία, η Εκκλησία προσεύχεται στον Θεό διά του ιερέα και έχοντας ανακαλέσει με ευχαριστία την ιστορία της σωτηρίας Της, προσφέρει τον εαυτό Της με τα Τίμια Δώρα στον Θεό, ζητώντας να τα μεταβάλλει διά του Αγίου Πνεύματος σε Σώμα και Αίμα του Κυρίου Της Ιησού Χριστού. Η σύσταση του Μυστηρίου της Θείας Ευχαριστίας περιλαμβάνει τα λόγια του Χριστού «λάβετε φάγετε· αυτό είναι το σώμα μου… αυτό είναι το αίμα μου…». Τα λόγια αυτά λέγονται από την ίδια την Εκκλησία ως τμήμα της ευγνώμονος ανάμνησης του άφθονου ελέους του Θεού προς Αυτήν και παρέχουν εγγύηση για την τολμηρή παράκληση (επίκληση) να δεχτεί ο Θεός την προσφορά Της και να μεταβάλλει τα δώρα Της στο Σώμα και το Αίμα Του. Κατ’ αυτόν τον τρόπο οι ευχαριστιακές προσευχές, συμπεριλαμβανομένων και των λόγων της σύστασης του Μυστήριου της Θείας Ευχαριστίας, κατανοούνται ως οι προσευχές της Εκκλησίας, τις οποίες προσφέρει ο ιερέας στον Θεό ως εκπρόσωπός της για λογαριασμό σύνολης της ευχαριστιακής σύναξης, ενεργώντας ο ίδιος κατά τη διάρκεια της Θείας Λειτουργίας ως Εκκλησία (in persona ecclesiae).   

Θεωρείται επίσης ότι ο ιερέας εκπροσωπεί την Θεοτόκο με βάση το γεγονός ότι η ιερατική διακονία, ιδίως η ευχαριστιακή τελετή αποτελεί ουσιαστικά μια δραστηριότητα που σχετίζεται με τη Μαρία. Υφίσταται μια μακρά ιστορία συσχέτισης της ιερωσύνης με Εκείνη που έφερε στον κόσμο το δώρο του Σώματος και του Αίματος του Χριστού. Ήδη από την πρώιμη Εκκλησία οι αγιογραφίες απεικονίζουν τη Θεοτόκο να φοράει την ενδυμασία των ιερέων και των επισκόπων (ωμοφόριο, μίτρα, το εφώδ-επωμίδα του Ααρών, κ.λπ.) ή να τελεί ιερατικές πράξεις (να έχει στα χέρια της τον δίσκο, να τοποθετεί στο θυσιαστήριο τον Χριστό κ.λπ.). Ο κύριος λόγος για τον οποίο η Θεοτόκος κατανοείται ως έχουσα το ιερατικό αξίωμα είναι ο παραλληλισμός της Σάρκωσης του Χριστού μέσω της Θεοτόκου με τη σωματική παρουσία του Χριστού στην Ευχαριστία μέσω του ιερέα. Η σάρκα της Θεοτόκου έγινε σάρκα του Χριστού όταν έλαβε η ίδια του Άγιο Πνεύμα, ενώ ο άρτος και ο οίνος μεταβάλλονται σε Σώμα και Αίμα του Χριστού μέσω της έλευσης του Αγίου Πνεύματος στην Αγία Τράπεζα. Ο Χριστός σαρκώθηκε επειδή η Θεοτόκος αποδέχτηκε το θέλημα του Θεού και τα Τίμια Δώρα γίνονται Σώμα και Αίμα Χριστού μέσω των λόγων του ιερέα στον καθαγιασμό. Η Θεοτόκος προσέφερε τον Υιό Της στο Θεό πρώτα κατά την παρουσίασή Του στον ναό και έπειτα όταν ο Ιησούς βρισκόταν στον Σταυρό. Κατά τον ίδιο τρόπο, ο ιερέας προσφέρει το Σώμα και το Αίμα του Χριστού στον Πατέρα κατά την τέλεση της Θείας Ευχαριστίας. Η Θεοτόκος έφερε το Σώμα και το Αίμα του Χριστού στον κόσμο για τη σωτηρία του κόσμου και μεσιτεύει ακατάπαυστα γι’ αυτόν, όπως πράττει και ο ιερέας στη Θεία Ευχαριστία.

Με βάση όλα τα παραπάνω, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο ο ιερέας εκπροσωπεί την Θεοτόκο και την Εκκλησία δεν συνάγεται ότι ο ίδιος πρέπει να είναι υποχρεωτικά άντρας επειδή εκπροσωπεί τον Χριστό. Εάν ένας άνδρας ιερέας μπορεί να εκπροσωπεί την Εκκλησία, τη νύφη του Χριστού, τότε με την ίδια λογική γιατί να μη μπορεί μια γυναίκα ιερέας να εκπροσωπεί τον Χριστό; Θα μπορούσαμε να θέσουμε παρόμοια ερωτήματα σχετικά με την εκπροσώπηση της Θεοτόκου από τον ιερέα. Όσοι συνεχίζουν να προβάλλουν συμβολικούς λόγους για τη μη-χειροτονία γυναικών οφείλουν να παρέχουν σαφείς απαντήσεις σ’ αυτά τα ερωτήματα.  

Φυσικά υπάρχουν και άλλοι λόγοι για τη μη-χειροτονία των γυναικών (π.χ. επιχειρήματα που βασίζονται στην παράδοση). Δεν υποστηρίζω ότι πρέπει να χειροτονούνται γυναίκες. Ωστόσο, ως μέλη της Εκκλησίας, μιας Εκκλησίας, η οποία έχει τόσο πλούσια θεολογία για τις εικόνες του ανθρώπινου προσώπου, θα πρέπει να είμαστε πιο προσεκτικοί όταν διακηρύσσουμε ότι οι γυναίκες δεν είναι κατάλληλες για να εκπροσωπήσουν με λειτουργικό τρόπο τον Χριστό.

Η Grace Hibshman είναι μεταπτυχιακή φοιτήτρια στο Πανεπιστήμιο της Notre Dame.

Τμήματα του παρόντος κειμένου προέρχονται από το άρθρο μου «Why the Jesus as Mother tradition Undermines the Symbolic Argument Against Women’s Ordination» [Γιατί η Παράδοση του Ιησού ως Μητέρα υπονομεύει το συμβολικό επιχείρημα κατά της χειροτονίας των γυναικών]. Το εν λόγω άρθρο είναι υπό έκδοση στο επιστημονικό περιοδικό Religious Studies του Πανεπιστημίου του Cambridge.