Η δραματική κατάσταση στη Λαύρα των Σπηλαίων του Κιέβου. Τι διακυβεύεται;

Η απόφαση της Ουκρανικής κυβέρνησης να ακυρώσει τη μίσθωση της Λαύρας των Σπηλαίων του Κιέβου στην Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία (UOC) κυριαρχεί στις ορθόδοξες ειδήσεις τις τελευταίες εβδομάδες. Τα γεγονότα που οδήγησαν στην παραπάνω απόφαση έχουν προκαλέσει έντονα συναισθήματα, συζητήσεις και φήμες σχετικά με τους στόχους του κράτους. Η ψύχραιμη ανάλυση βασίζεται μόνο σε αξιόπιστες πληροφορίες και αυτές λείπουν. Ας ξεκινήσουμε, λοιπόν, με μερικά γεγονότα που μπορούν να συμβάλουν στην κατανόηση της κατάστασης.

Καταρχάς η Λαύρα των Σπηλαίων δεν αποτελεί ιδιοκτησία της εκκλησίας, αλλά περιουσιακό στοιχείο του ιδρύματος της Εθνικής Ιστορικής και Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Επομένως ανήκει στον ουκρανικό λαό. Tο κράτος διαχειρίζεται την Λαύρα ως εθνική περιουσία.

Δεύτερον, η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία χρησιμοποιούσε το ακίνητο σύμφωνα με μια μίσθωση άνευ ενοικίου και αορίστου χρόνου. Το κράτος, ως ιδιοκτήτης, έχει το δικαίωμα να καταγγείλει την εν λόγω μίσθωση, αναγνωρίζοντας ότι μια εσπευσμένη αποχώρηση προκαλεί άγχος και ενόχληση.

Τρίτον, οι συζητήσεις σχετικά με τα δικαιώματα του ενοικιαστή έναντι του ιδιοκτήτη ανήκουν στη σφαίρα του ουκρανικού δικαίου. Αναμένουμε αποφάσεις επί των προσφυγών και διευκρινήσεις από το συνταγματικό δικαστήριο της Ουκρανίας. Επιπλέον, η επιβολή νόμων άλλων χωρών στην παρούσα κατάσταση στην Ουκρανία θα διαστρεβλώσει περαιτέρω τα πράγματα.

Πρέπει επίσης να διευκρινίσουμε ορισμένα ζητήματα προτού αναλύσουμε διεξοδικότερα την κατάσταση. Το πρώτο ζήτημα αφορά τα κίνητρα του κράτους για τη λήξη της μίσθωσης. Η υπηρεσία ασφαλείας της Ουκρανίας (SBU) έχει κινήσει έρευνες εντός της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησία (UOC) με σκοπό να εντοπίσει συνεργάτες των εχθρών. Γίνονται πολλές συζητήσεις, ενώ εξαπολύονται κατηγορίες και διαψεύσεις σχετικά με τέτοιου είδους συνεργασίες. Απαιτείται υπομονή για να μάθουμε τα πραγματικά γεγονότα και είναι πρόωρο να κηρύξουμε τον Μητροπολίτη Παύλο (Λέμπιντ) συνεργάτη του εισβολέα έως ότου περάσει απ’ την απαιτούμενη διαδικασία, ανεξάρτητα από τον εξωφρενικό χαρακτήρα των δηλώσεων και των πράξεών του.

Εκπρόσωποι της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας παραδέχθηκαν ότι υπάρχουν συνεργάτες των εχθρών ανάμεσά τους. Πρόκειται για μια σοβαρή ομολογία που απαιτεί περισσότερες πληροφορίες. Τα μέλη της εκκλησίας τους μπορεί να θέλουν να μάθουν αν οι ποιμένες τους απέκρυψαν πληροφορίες σχετικά με μια τέτοιου είδους συνεργασία.

Μεγάλο μέρος της συζήτησης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αφορά ονόματα και υπόπτους που έχουν εμφανιστεί στη Λαύρα ή φαίνεται να συνδέονται με την ηγεσία της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας (UOC). Χρειάζονται περισσότερες πληροφορίες σχετικά με αυτές τις διασυνδέσεις προτού μπορέσουμε να βγάλουμε συμπεράσματα. Ποιοι ήταν οι μεσάζοντες, οι πράκτορες και οι υπεύθυνοι παράγοντες για τις σχέσεις που οδήγησαν σε συνεργασία; Έχω ακούσει πολλά για τη φύση αυτών των σχέσεων, οι οποίες τελικά οδηγούν σε ολιγάρχες και άμεσες εντολές από τη Μόσχα. Οι ερευνητές και οι φοιτητές αναμένουν την τεκμηρίωση αυτών των διασυνδέσεων.  

Θέτω συχνά ένα ερώτημα στον εαυτό μου σχετικά με τη δραματική κατάσταση στη Λαύρα των Σπηλαίων: μήπως η υποψία για συνεργασία υπερβαίνει ένα όριο και καθιστά αναγκαία την καταγγελία της μίσθωσης ζητώντας από την εκκλησία να εγκαταλείψει τις εγκαταστάσεις της Λαύρας;  Διενεργούνται συζητήσεις που θα επέτρεπαν στην Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία (UOC) να επιστρέψει στα ακίνητα με μια νέα συμφωνία μίσθωσης; Η ταχεία δράση του κράτους προκάλεσε έντονες συναισθηματικές αντιδράσεις απ’ όλες τις πλευρές. Ποιο θα είναι το τελικό αποτέλεσμα για το κράτος; Επιπλέον, χρειαζόμαστε περισσότερες πληροφορίες προτού καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι το κράτος προσπαθεί να διαλύσει την Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία (UOC) λόγω της μακροχρόνιας εξάρτησής της από το Πατριαρχείο Μόσχας. Αναγνωρίζω τη σύνταξη νομοθεσίας που θα θέσει εκτός νόμου μια θρησκευτική οργάνωση με κέντρο στη Ρωσία, ωστόσο, το εν λόγω νομοσχέδιο δεν έχει καταστεί ακόμη νόμος.

Πρέπει επίσης να παραδεχτούμε ότι η κυκλοφορία θεωριών συνωμοσίας αποτελεί παραπληροφόρηση. Κυκλοφορούν ορισμένα σαθρά επιχειρήματα, τα οποία είτε είναι εντελώς έωλα είτε σκοπίμως παραπλανητικά. Σε αυτά περιλαμβάνεται ο συχνά αναφερόμενος ισχυρισμός ότι αυτό που συμβαίνει είναι το αποτέλεσμα μιας συνωμοσίας υπό την ηγεσία του Μπάιντεν με σκοπό την καταστροφή της Ρωσίας και της Ορθοδοξίας. Η προέλευση του εν λόγω ισχυρισμού ανάγεται στην κατηγορία ότι οι ΗΠΑ σκηνοθέτησαν την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της Ουκρανίας το 1991 και κινούν τα νήματα από τότε. Αυτή η θεωρία συνωμοσίας είναι προϊόν της σοβιετικής στρατηγικής της κατηγορίας εξωτερικών παραγόντων για τις πράξεις γειτονικών λαών. Συνεπώς, η λεγόμενη συνωμοσία του Μπάιντεν δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένα στείρο φαντασιοκόπημα.

Οι συναισθηματικοί ισχυρισμοί ότι οι εκκλησιαστικοί ηγέτες είναι υπεράνω εγκληματικών δραστηριοτήτων ή ότι δικαιούνται ειδική μεταχείριση είναι εξίσου σαθροί. Η τάση προστασίας ενός ηγέτη με σκοπό την εκτροπή της ευθύνης το μόνο που κατορθώνει είναι να ζημιώνει τα θεμέλια του οργανισμού. Στην περίπτωση της Ορθόδοξης Εκκλησίας, η διπλωματική ασυλία που παρέχεται στους επισκόπους είναι σκόπιμα παραπλανητική και επιζήμια για την ίδια την Εκκλησία.

Η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία (UOC) υποστήριξε ότι υπήρξε στόχος διακρίσεων, ιδίως μετά την έναρξη του πολέμου. Από τη μια πλευρά, η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία παρουσιάζει τον εαυτό της ως θύμα ήδη από τα τέλη της σοβιετικής περιόδου. Διαπίστωσα ότι η εν λόγω εκστρατεία θυματοποίησης ήταν υπερβολική και παραπλανητική μέχρι πρόσφατα. Αυτό μας οδηγεί στην άλλη άκρη. Η Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων των Ηνωμένων Εθνών έχει καταγράψει περιπτώσεις εκφοβισμού και διακρίσεων σε βάρος της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας (UOC), ιδίως μετά την έναρξη του πολέμου. Αυτό είναι ανησυχητικό, ειδικά αν η ελευθερία της συνείδησης και τα θρησκευτικά δικαιώματα έχουν παραβιαστεί και αυτό ανεξάρτητα από το τι πιστεύει κανείς για την κατάσταση της ουκρανικής εκκλησίας.

Οι αντιλήψεις του κόσμου για την δραματική κατάσταση στην Λαύρας των Σπηλαίων μας αποκαλύπτουν τι διακυβεύεται. Ας ξεκινήσουμε με το τι πιστεύει η κοινή γνώμη στην Ουκρανία. Ο ισχυρισμός ότι η συντριπτική πλειοψηφία των ουκρανών υποστηρίζει αυτή ή την άλλη ορθόδοξη εκκλησία δεν βοηθάει. Χάρη στην έρευνα της Cathy Wanner, γνωρίζουμε ότι ένα μεγάλο ποσοστό Ορθόδοξων Ουκρανών αυτοπροσδιορίζονται ως «απλώς Ορθόδοξοι», που σημαίνει ότι δεν ασχολούνται με την εκκλησιαστική πολιτική. Η αμυντική στάση της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας (UOC), η οποία είναι ακόμη πιο ενισχυμένη απ’ ό,τι ήταν πριν την έναρξη του πολέμου, υποδηλώνει πως η κοινή γνώμη δεν είναι πεπεισμένη ότι έχει διαχωριστεί από την Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία.

Οι δύο παραπάνω μεταβλητές είναι σημαντικές για διάφορους λόγους. Πρώτον, οι άνθρωποι που δεν ασχολούνται με την εκκλησιαστική πολιτική θα ενοχλούνταν απ’ όσα διαδραματίζονται στη Λαύρα των Σπηλαίων του Κιέβου, επειδή η Μονή ήταν και παραμένει ένα θρησκευτικό κέντρο ανοιχτό σε όλους, ένας πράγματι ιερός τόπος. Τα γεγονότα που λαμβάνουν χώρα εκεί είναι ανησυχητικά, ανεξάρτητα από τις αιτίες και τα κίνητρά τους. Οι τρέχουσες συνθήκες μπορεί να δημιουργήσουν νέες διαιρέσεις μεταξύ των Ουκρανών και είναι δύσκολο να δούμε πώς οι εν λόγω συνθήκες μπορούν να συμβάλουν στην επούλωση του διαχωρισμού μεταξύ της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας (UOC) και της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας (OCU).

Το ζήτημα για το πως αντιλαμβανόμαστε την κατάσταση αφορά και τους ανθρώπους εκτός Ουκρανίας. Το εν λόγω ζήτημα έχει απασχολήσει το Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών. Εκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο νοιάζονται για την Λαύρα των Σπηλαίων του Κιέβου και προσεύχονται στους πατέρες–ιδρυτές  και τους αγίους της. Ο κόσμος ενδιαφέρεται για το τι συμβαίνει στην Ουκρανία και γνωρίζει ότι η Λαύρα αποτελεί ιερό τόπο, γι’ αυτό και η σημερινή κατάσταση είναι θλιβερή.

Μια ψύχραιμη και δίκαιη επίλυση αυτής της κρίσης είναι προς το συμφέρον όλων. Πολλά ζητήματα πρέπει να λυθούν. Η Ουκρανία πρέπει να υπερασπιστεί τον εαυτό της και δεν μπορεί να χορηγήσει κάποια ειδική διπλωματική ασυλία σε ανθρώπους που είναι πιθανοί συνεργάτες του εχθρού. Το ποίμνιο της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας θα πρέπει να προσέρχεται στις συνάξεις για προσευχή χωρίς τον φόβο απειλών και εκφοβισμού. Οι παράγοντες που φέρουν τη μεγαλύτερη ευθύνη θα μπορούσαν να συνδράμουν στην επίλυση των προβλημάτων λέγοντας την αλήθεια.

Προσεύχομαι για μια ειρηνική και δίκαιη επίλυση αυτής της κρίσης. Ο Κύριος ας μας ελεήσει.

Ο π. Nicholas Denysenko είναι καθηγητής Θεολογίας στην έδρα «Εμίλ και Ελφρίντε Γιόχουμ» του Πανεπιστημίου Βαλπαραΐσο.