Ορθοδοξία και (Αναρχο)σοσιαλισμός
Μεταπασχαλινές και Πρωτομαγιάτικες Σκέψεις

Χριστός Ανέστη!
Εργάτες όλου του κόσμου ενωθείτε!

Είναι αυτά τα δύο συνθήματα αμοιβαία αποκλειόμενα; Μπορεί κάποιος να είναι (ορθόδοξος) χριστιανός και αναρχικός ή σοσιαλιστής; Όλα εξαρτώνται από το τι εννοεί κανείς με τον όρο «Ορθοδοξία» (ή «Χριστιανισμός» για το εν λόγω ζήτημα) και τι εννοεί με τον όρο «σοσιαλισμός» ή «αναρχισμός».  

Κατά τη γνώμη μου, ο Ορθόδοξος Χριστιανισμός δεν μπορεί να περιοριστεί πλήρως σε κάποιο συγκεκριμένο εννοιολογικό πλαίσιο· δεν μπορεί να εκφραστεί με απλές (και κυρίως απλοϊκές) έννοιες και συνθήματα. Είναι μια πίστη που απαιτεί ζώσα και αληθινή εμπειρία, οι εκδηλώσεις της οποίας είναι συχνά αντιφατικές (όταν κάποιος προσπαθεί να τις εντάξει σε μια απλοϊκή λογική), ενώ πραγματώνεται με ορθό τρόπο μέσω της μεταμορφωτικής εμπειρίας της αγάπης. Η Ορθοδοξία αποτελεί ένα υπαρξιακό πείραμα προσανατολισμένο στα έσχατα, στο οποίο διακινδυνεύει κανείς τα πάντα (δηλαδή «αυτόν τον κόσμο», τον κόσμο της αναγκαιότητας, καθώς και την ίδια του τη ζωή), για να αποκτήσει (ένα διαφορετικό είδος) ζωής, δηλαδή έναν νέο τρόπο ύπαρξης, βασισμένο στην ελευθερία και την αγάπη.

Ο εν λόγω εσχατολογικός προσανατολισμός και η θεμελιώδης σημασία της ελευθερίας και της αγάπης– όχι ως αφηρημένες έννοιες, αλλά ως δυνατότητες του ανθρώπινου όντος που αγγίζουν τον πυρήνα του τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος– είναι τα στοιχεία που καθιστούν τον (ορθόδοξο) χριστιανισμό αναρχικό στην ουσία του. Εκείνοι που βιώνουν τον νέο (εσχατολογικό) τρόπο ύπαρξης είναι θεωμένοι άνθρωπο, είναι αυτοί που έχουν φτάσει τη θέωση. Υπάρχουν αϊδίως, δίχως τέλος ή αρχή (αυτό σημαίνει να είσαι άναρχος σύμφωνα με τη μεταφυσική έννοια της λέξης). Τίποτα που ανήκει στον τρόπο ύπαρξης «αυτού του κόσμου», που διακρίνεται από αναγκαιότητα, δεν θα κληρονομήσει τη Βασιλεία του Θεού. Ακριβώς όπως η παραδειγματική έκφανση του εσχατολογικού τρόπου ύπαρξης στην ιστορία είναι η αγάπη– η λογική «αυτού του κόσμου» χαρακτηρίζεται από την εξουσία, την κυριαρχία και την αναγκαιότητα.

Φυσικά, η έννοια «αναρχισμός» ενέχει και πολλές άλλες σημασίες. Συνήθως σχετίζεται με διάφορες πολιτικές φιλοσοφίες. Ο αναρχισμός θεωρείται συχνά ένα ρεύμα εντός του σοσιαλισμού, το οποίο είναι πιο ατομικιστικό σε σύγκριση με τον (πιο κολεκτιβιστικό) κομμουνισμό. Λόγω της έμφασής του στην ελευθερία, ορισμένοι συγγραφείς, τον θεωρούν (νομίζω δικαιολογημένα) ως φυσικό διάδοχο του πρώιμου φιλελευθερισμού, ο οποίος πήρε την σκυτάλη του αγώνα υπέρ της ελευθερίας, την εποχή που ο συμβατικός φιλελευθερισμός πουλούσε την ψυχή του στον διάβολο (εννοώ στον καπιταλισμό).

Ο αναρχισμός, ως πραγματικός σοσιαλισμός (ή ο αναρχο-σοσιαλισμός αν προτιμάται), μπορεί, επομένως, να κατανοηθεί ως μια αριστερή πολιτική φιλοσοφία, η οποία αναδεικνύει τόσο τις ατομικές ελευθερίες όσο και την κοινωνική ευημερία, λαμβάνοντας υπόψη ότι η κοινωνία είναι ο τόπος, στον οποίο φανερώνεται και καθίσταται δυνατή η ανθρώπινη (πολιτική) ελευθερία, η δημιουργικότητα και η ευημερία. Ο αναρχοσοσιαλισμός βρίσκεται μεταξύ του ακραίου ατομικισμού, ο οποίος απειλεί με διάλυση την κοινότητα και του ακραίου κολεκτιβισμού που μπορεί να γίνει ολοκληρωτικός, καταπιέζοντας τα άτομα για χάρη ενός «σπουδαιότερου (κοινωνικού, συλλογικού) αγαθού». Ο αναρχισμός είναι θεμελιωδώς αντικαπιταλιστικός, καθώς ο καπιταλισμός είναι στην ουσία του μια ανεπανόρθωτα απάνθρωπη ιδεολογία, η οποία μετατρέπει τη λογική της αναγκαιότητας «αυτού του κόσμου» σε αρχή, τόσο στο οντολογικό, όσο και στο κοινωνικό επίπεδο. Μετατρέποντας τα πάντα σε εμπορεύματα (συμπεριλαμβανομένων των ανθρώπων, των ιδεών και των σχέσεών τους) διαφθείρει τα πάντα, καταπνίγοντας –μακροπρόθεσμα– την ίδια τη δυνατότητα της ελευθερίας, της δημιουργικότητας και των γνήσιων σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων. Γι’ αυτό δεν πρέπει ποτέ να αναφερόμαστε σε «καλό» ή «κακό» καπιταλισμό. Ο καπιταλισμός είναι κακός, αποτελεί καρκίνωμα του κοινωνικού σώματος. Ναι, λαμβάνοντας ορισμένα μέτρα, μπορεί να κατασταλούν κάποιες από τις αρνητικές του επιπτώσεις, αλλά κανείς, με σώας τας φρένας, δεν θα ισχυριζόταν ότι ο καρκίνος είναι καλός επειδή μόνο και μόνο η λήψη φαρμάκων καθιστά τις επιπτώσεις του λιγότερο καταστροφικές ή λιγότερο ορατές.  

Για μένα, ο «αναρχισμός» είναι πρωτίστως μια μέθοδος, η οποία έχει ως αφετηρία τις αξίες της ανθρώπινης ελευθερίας και αξιοπρέπειας, ενώ θέτει ερωτήματα όπως:  Ποιες είναι οι κυριότερες δομές εξουσίας και ποιες είναι οι βαρύτερες μορφές καταπίεσης τώρα; Τι μπορεί να γίνει για να καταργηθούν οι παράνομες δομές εξουσίας και να μειωθεί η καταπίεση, αυξάνοντας παράλληλα, την ανθρώπινη ελευθερία και ευημερία; Αυτό σημαίνει: όχι προκατασκευασμένες λύσεις, ούτε αφηρημένα μοντέλα, τα οποία στην συνέχεια εφαρμόζονται αυτόματα ανεξαρτήτως πλαισίου. Οι κοινωνίες μεταβάλλονται και οι μορφές καταπίεσης αλλάζουν. Οι χθεσινοί απελευθερωτές μπορεί να είναι οι σημερινοί καταπιεστές. Ο αναρχισμός ως μέθοδος προϋποθέτει τόσο διανοητική όσο και ηθική εγρήγορση. Δεν αποτελεί ένα δεδομένο σύστημα ούτε μια συγκεκριμένη ιδεολογία.

Ο αναρχισμός ως μέθοδος δεν περιορίζεται μόνο στην πολιτική σφαίρα, αλλά μπορεί, επίσης, να εφαρμοστεί και στο μεταφυσικό επίπεδο. Πώς μπορούμε να απελευθερωθούμε από το προ-δεδομένο του κόσμου, στον οποίο ζούμε; Πώς απελευθερωνόμαστε από τα δεσμά της ίδιας μας της ύπαρξης; Αυτή η αναζήτηση της οντικής ελευθερίας καθιστά τον χριστιανισμό, με αυτήν την έννοια, αναρχικό.

Η χριστιανική μέριμνα περί εσχατολογίας δεν βρίσκεται στο ίδιο πλαίσιο με τα πολιτικά ζητήματα. Δεν μπορεί κανείς να εγκαθιδρύσει τη Βασιλεία του Θεού, ούτε και πρέπει να το επιδιώκει, καθώς κάτι τέτοιο οδηγεί αναγκαστικά σε διάφορους τύπους φονταμενταλισμών και καταπίεσης. Ωστόσο, μπορεί να επιδιώξει τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης. Μπορεί κανείς να οργανώσει τις κοινωνίες κατά τέτοιο τρόπο ώστε οι περισσότεροι, αν όχι όλοι οι άνθρωποι που ζουν σε αυτές να έχουν την ευκαιρία ανάπτυξης των ικανοτήτων τους, καθώς θα ζουν και θα εργάζονται σε ένα σχετικά φιλικό και ασφαλές περιβάλλον υπό συνθήκες δικαιοσύνης και ελευθερίας, χωρίς οικονομική εκμετάλλευση και κυριαρχία καταπιεστικών ιδεολογιών. Μπορεί κανείς να εργάζεται για τη συνεχή διεύρυνση των οριζόντων της ελευθερίας, γνωρίζοντας, βέβαια, ότι μόλις μια ιδεολογία καταστεί δόγμα, με ένα σύστημα, ένα μοντέλο διακυβέρνησης, ένα είδος εξουσιαστικών δομών (ακόμη και αν ονομάζονται «ελεύθερες» ή «δημοκρατικές»), τότε αυτό είναι το πρώτο σημάδι ότι οι ελευθερωτές μετατράπηκαν σε καταπιεστές, από λυτρωτές, σε ιδεολόγους νέων εξουσιαστικών δομών και ενός νέου καταπιεστικού συστήματος. Δεν θα υπάρξει Βασιλεία του Θεού μέχρι η Βασιλεία του Θεού να γίνει νέος τρόπος ύπαρξης.

Συνεπώς, δεν υφίσταται κάποια αναγκαία σχέση μεταξύ των συνθημάτων: «Εργάτες όλου του κόσμου ενωθείτε!» και «Χριστός Ανέστη!». Δεν αναφέρονται στα ίδια επίπεδα ύπαρξης. Ωστόσο, δεν υπάρχει επίσης καμία αναγκαία αντίφαση μεταξύ τους. Αμφότερα, το καθένα στο δικό του πλαίσιο, αποτελούν κραυγές ελευθερίας, στη μεταφυσική και την κοινωνικοπολιτική σφαίρα.