Συνείδηση διαμορφωμένη από τον Χριστό

«Αντιρρησίας συνείδησης». Αυτή η επιτάφια επιγραφή ταιριάζει άριστα στο έργο ζωής του Τζιμ Φόρεστ (1941-2022), ιδρυτή της Ορθόδοξης Κοινότητας για την Ειρήνη και παραγωγικού συγγραφέα. Για δεκαετίες ο ίδιος ήταν φίλος και συνεργάτης μερικών εκ των κορυφαίων φωνών του χριστιανικού ακτιβισμού στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπως η Ντόροθι Ντέι, ο Τόμας Μερτον και ο Ντάνιελ Μπέριγκαν. Στις βιογραφίες που συνέγραψε, περιέγραψε με γλαφυρό τρόπο την εμπνευσμένη απ’ τον χριστιανισμό ζωή των μεντόρων του επισημαίνοντας ότι «έζησαν αυτό που θα μπορούσε κάποιος να αποκαλέσει χριστοειδής ζωή».   

Αυτοί οι άνθρωποι θυμίζουν σε όσους τους συναντούν το Ευαγγέλιο. Πρόκειται για προσωπικότητες που με διάφορους τρόπους , δίνουν τη ζωή τους για τον πλησίον, ακόμη και για όσους διάκεινται εχθρικά εναντίον τους.

Μόλις τελείωσα την ανάγνωση του βιβλίου  At Play in the Lions’ Den, [Παίζοντας στο λημέρι του λιονταριού], το οποίο αποτελεί τα απομνημονεύματα του Τζιμ Φόρεστ για τον στενό του φίλο π. Ντάνιελ Μπέριγκαν S.J. (Εταιρεία του Ιησού) (1921-2016). Η συνείδηση του π. Ντάνιελ τον οδήγησε σε επανειλημμένες συγκρούσεις με την κυβέρνηση των ΗΠΑ, το τάγμα των Ιησουϊτών και τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία. Από πού προήλθε αυτή η έντονη συνειδησιακή κλήση; Ο Φόρεστ υπογραμμίζει την επιρροή της Καινής Διαθήκης. «Δεν μπορεί να κατανοήσει κανείς τις κομβικές επιλογές που έκανε ο Νταν στη μακρά ζωή του αν δεν λάβει υπόψη του την Καινή Διαθήκη». Το ίδιο θα μπορούσε να ειπωθεί και για αναρίθμητα παραδείγματα χριστιανών σε Ανατολή και Δύση που ακολουθούν τη φωνή της χριστιανικής τους συνείδησης όταν αποφασίζουν να συγκρουστούν με την εκκλησία και το κράτος. Πράγματι, η Εκκλησία θεωρεί τους ομολογητές και τους μάρτυρες μια πλειάδα ανθρώπων που μίλησαν και έπραξαν κατά τη συνείδησή τους.

Αν και η λέξη «συνείδηση» εμφανίζεται μόνο μια φορά στα Ευαγγέλια (Κατά Ιωάννην 8:9, στην ιστορία της μοιχαλίδας), σε άλλα σημεία χρησιμοποιείται συχνά για την περιγραφή εκείνης της «δυνατότητας που συνδράμει στο να υπερνικήσει κανείς την ηθική δειλία και να πράξει αυτό που ξέρει ότι είναι το σωστό» (Επίκτητος). Εδώ θα εξετάσω μόνο το Ευαγγέλιο του Ιωάννη για να δω διάφορους τρόπους με τους οποίους φανερώνεται η εν λόγω «ικανότητα».

1. Ο Ιησούς ενεργεί σύμφωνα με τη συνείδησή του όταν φτιάχνει ένα μαστίγιο και διώχνει από το ναό τους αργυραμοιβούς και τους εμπόρους που πωλούσαν ζώα για θυσίες την περίοδο του Πάσχα (Κατά Ιωάννην 2:13-25). Ας σημειωθεί ότι, παρόλο που οι αρχές θεώρησαν αυτή την ενέργεια ανατρεπτική και ασυνήθιστη, τελικά αποδέχθηκαν τη διαμαρτυρία του σ’ αυτό το πρώιμο στάδιο της αποστολής Του αποδεχόμενοι ότι εντάσσεται στη σφαίρα της προφητικής παράδοσης και γι’ αυτό απλώς τον ρώτησαν: «Με τι θαύμα μπορείς να αποδείξεις πως έχεις το δικαίωμα να τα πράττεις αυτά;». Κι ενώ δεν κατάλαβαν την απάντησή του- «Γκρεμίστε αυτόν το ναό, και σε τρεις μέρες εγώ θα τον ξαναχτίσω»– δεν έδρασαν εναντίον του.
   
2. Ο Ιησούς θεραπεύει έναν παράλυτο το Σάββατο (Κατά Ιωάννην 5:1-47) και οι αρχές αρχίζουν να τον καταδιώκουν επειδή ενήργησε κατά συνείδηση αψηφώντας τον νόμο του Σαββάτου. Το κρίσιμο σημείο είναι ότι ο Ιησούς αντιλαμβάνεται πώς η πράξη Του δεν υποδηλώνει ανυπακοή προς τον νόμο, αλλά εκφράζει την ταπεινή και υπάκουη στάση του– και συνάμα την παράδοξη τόλμη Του-  εφόσον πράττει σύμφωνα με το θέλημα του Πατρός Του (5:19, 30). Αυτό είναι ένα σημείο, το οποίο φανερώνεται επανειλημμένα στο Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο (8:12-59, 10:17-39, 12:49-50, 14: 8-11,31· 17:1-26).
   
3. Ο Ιησούς ακολουθεί τη συνείδησή του όταν λέει: «Εγώ είμαι ο άρτος της ζωής» (Κατά  Ιωάννην 6:22-71).  Σκανδαλίζει το πλήθος, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων εκ των μαθητών του, αλλά επιμένει πως αυτή η διδασκαλία εκπληρώνει τη γραπτή προφητεία ότι «ο Θεός τους διδάσκει όλους» (6:45). Ο εν λόγω ισχυρισμός φαίνεται υπερβολικός για τους περισσότερους ακροατές Του και μόνο οι πιο έμπιστοι μαθητές παραμένουν κοντά του, ακόμη και όταν δεν καταλαβαίνουν τι λέει ο Ιησούς.
   
4. Η συνείδηση των στρατιωτών που έρχονται για να συλλάβουν τον Ιησού στο Κατά Ιωάννη 7 είναι ταραγμένη και δεν θα εκτελέσουν τελικά τις διαταγές τους επειδή «ποτέ άνθρωπος δεν μίλησε όπως αυτός» (Κατά Ιωάννην 7:46). Η συνείδηση του Νικόδημου τον παροτρύνει επίσης να σταθεί απέναντι στον αρχιερέα και τους φαρισαίους ζητώντας τους να ακούσουν τον Ιησού πριν ενεργήσουν βιαστικά εναντίον του. Τελικά όμως τον πρόσβαλαν, πιστεύοντας ότι όλες οι απαντήσεις έχουν ήδη δοθεί και απέρριψαν την έκκλησή του (Κατά Ιωάννην 7:50-52).
   
5. Όταν ο Ιησούς συγχώρησε τη μοιχαλίδα λέγοντας «όποιος από σας είναι αναμάρτητος, ας ρίξει πρώτος πέτρα πάνω της», το πλήθος των επίδοξων κατηγόρων άρχισε να φεύγει με τύψεις στη συνείδησή τους (Κατά Ιωάννην 8:9).  
   
6. Ο τυφλός άνθρωπος που θεραπεύθηκε αρνείται να παραβιάσει τη συνείδησή του, ακόμη κι αν η εμπειρία και η εξήγηση που δίνει εξοργίζει τις αρχές (Κατά Ιωάννην 9:1-41). Οι Φαρισαίοι απορρίπτουν τόσο την εμπειρία του ανθρώπου όσο και την ικανότητά του να κρίνει. Όπως τους λέει αργότερα ο Ιησούς, ισχυρίζονται ότι βλέπουν, αλλά έχουν κλείσει τα μάτια τους σε μια εμπειρία που δεν μπορούν να κατανοήσουν και η οποία δεν ταιριάζει στην εικόνα που έχουν για την πραγματικότητα.
   
7. Το Κατά Ιωάννη 12 αναφέρει ότι παρά την αντιπαράθεση αναφορικά με τον Ιησού, «πολλοί ωστόσο κι από τους άρχοντες πίστεψαν σε αυτόν». Παρόλα αυτά αρνήθηκαν να πράξουν κατά τη συνείδησή τους. «Αλλά δεν ομολογούσαν την πίστη τους εξαιτίας των Φαρισαίων για να μην τους διώξουν από τη συναγωγή. Προτίμησαν τον έπαινο των ανθρώπων παρά τον έπαινο του Θεού» (Κατά Ιωάννην 12:42-43).
   
8. Ο Ιησούς καθησυχάζει τους μαθητές του λέγοντάς τους ότι αν στο μέλλον η συνείδησή τους συγκρουστεί με τις αρχές δεν πρέπει να εκπλαγούν. Όπως ο ίδιος διώχθηκε, κατά τον ίδιο τρόπο θα διωχθούν και όσοι τον ακολουθούν και θα εκδιωχθούν από τις συναγωγές. (Κατά Ιωάννην15:18-27· 16:1-4). 
   
9. Κατά τη σύλληψη και την ανάκρισή του, ο Ιησούς παραμένει πιστός στη συνείδησή του παρά τις απειλές των θρησκευτικών και κρατικών αρχών (Κατά Ιωάννην 18:19-24, 28-38, 19:1-11). Εν αντιθέσει ο Πιλάτος παραβιάζει τη συνείδησή του προκειμένου να κατευνάσει τους θρησκευτικούς ηγέτες και να αποφύγει την κατηγορία πως δεν είναι «φίλος του Καίσαρα» (Κατά Ιωάννην 19:12-13).
   
10. Ο Ιωσήφ και ο Νικόδημος κατανικούν τους φόβους τους και σταματούν να κρύβονται για να πράξουν σύμφωνα με τη συνείδησή τους, πηγαίνοντας στον Πιλάτο και ζητώντας το σώμα του Ιησού για ταφή. (Κατά Ιωάννην 19:38-42).
    
11. Ο Ιησούς συγχωρεί, θεραπεύει και αποκαθιστά τον Πέτρο, ο οποίος από φόβο αδιαφόρησε για τη συνείδησή του, αρνήθηκε ότι γνώριζε τον Ιησού και τον εγκατέλειψε κατά την ανάκριση, τα βασανιστήρια και τη σταύρωσή Του (Κατά Ιωάννη 18: 25-27; 21:15-23).

Υπάρχει άφθονο υλικό για να μας συνδράμει στη διαμόρφωση μιας χριστοειδούς συνείδησης. Και αυτό θα πρέπει να μας παρέχει ελπίδα, θάρρος και αποφασιστικότητα σε εκείνες τις στιγμές που μπορεί να κληθούμε να φανερώσουμε την πίστη μας, να διακινδυνεύσουμε και να αποδεχτούμε τις συνέπειες της επιλογής να παραμείνουμε πιστοί στη συνείδησή μας με ελάχιστη ή και καθόλου υποστήριξη από άλλους. Στη Καινή Διαθήκη καθώς και σ’ όλη την εκκλησιαστική ιστορία καταγράφονται οι πράξεις θαρραλέων ανδρών και γυναικών– όπως ο Τζιμ Φόρεστ, ο Νταν Μπέριγκαν και οι φίλοι τους– που ενήργησαν σύμφωνα με τη συνείδηση τους και ακολούθησαν τον Χριστό, παρά τις αντιδράσεις των κρατικών και εκκλησιαστικών αρχών, καθώς και τις δικές τους ανασφάλειες, αμφιβολίες και φόβους.