Διάσκεψη Επισκόπων. Το σημαντικότερο αποτέλεσμα – δυσαρέσκεια κατά του Οικουμενικού Πατριαρχείου

Ποια προβλήματα απασχολούν τον Πατριάρχη Κύριλλο και τους επισκόπους της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας; Στο εν λόγω ερώτημα, ειδικότερα, δίνουν απάντηση τα επίσημα έγγραφα της Επισκοπικής Συνόδου της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, η οποία αποτελεί ένα από τα υψηλότερα όργανα της εκκλησιαστικής διακυβέρνησης. Ωστόσο, η δυσκολία έγκειται στο ότι ο Πατριάρχης Κύριλλος δεν έχει μπορέσει να συγκαλέσει Επισκοπική Σύνοδο τα τελευταία τρία χρόνια· πράξη που αποτελεί άμεση παραβίαση του Καταστατικού της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Τον Ιούλιο, ωστόσο, ο Πατριάρχης Κύριλλος συγκέντρωσε ορισμένους από τους επισκόπους σε μια επισκοπική διάσκεψη και βρήκε έναν τρόπο να την παρουσιάσει ως συνοδική συνάντηση.

Κατ’ αρχάς, είναι απαραίτητο να λάβουμε υπόψη μας το πλαίσιο, το οποίο οδήγησε σ’ αυτήν την αλλαγή τους μηχανισμούς της εκκλησιαστικής διακυβέρνησης στη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία, δηλαδή στη μορφή της επισκοπικής διάσκεψης, στο περιεχόμενο των εγγράφων και τον τρόπο της παρουσίασής τους στους επισκόπους. Αυτά θα εξεταστούν παρακάτω. Στο δεύτερο μέρος του κειμένου, θα εξετάσω το περιεχόμενο των εγγράφων που διαμορφώνουν την ανταγωνιστική προσέγγιση της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας ενάντια στο Οικουμενικό Πατριαρχείο.

Η Επισκοπική Σύνοδος αναβλήθηκε αρκετές φορές πρόσφατα. Αξίζει να σημειωθεί ότι η τελευταία ημερομηνία για την Επισκοπική Σύνοδο είχε προγραμματιστεί στις 26-29 Μαΐου 2022, διότι ο Κύριλλος υπολόγιζε την άμεση λήξη του πολέμου και συνεπώς, την πραγματοποίηση της Συνόδου των Επισκόπων της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας μετά την τελική νίκη ενάντια στην Ουκρανία. Μετά την έναρξη της επίθεσης, ο Πατριάρχης Κύριλλος περίμενε μερικούς μήνες και τελικά στις 17 Απριλίου 2022 ανέβαλε την σύνοδο επ’ αόριστον. Παρόλα αυτά, τον Μάϊο του 2022 πραγματοποιήθηκε στο Κίεβο η Σύνοδος της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, η οποία ανακοίνωσε την διακοπή σχέσεων με την Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία.

Ως εκ τούτου, η σύνοδος αναβλήθηκε και αντ’ αυτής τον Δεκέμβριο του 2022 αποφασίστηκε να πραγματοποιηθεί στις 19 Ιουλίου 2023 μια Διάσκεψη Επισκόπων, δηλαδή μια συνάντηση του επισκοπικού σώματος που δεν απαιτεί απαρτία και δεν χαρακτηρίζεται από κανονικό καθεστώς.  Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η Επισκοπική Διάσκεψη αναφέρεται μόνο μια φορά στο Καταστατικό της Ρωσικής Ορθοδόξου Εκκλησίας– στο κεφάλαιο για την Τοπική Σύνοδο (Κεφ. 2, σελ. 13) ως αναπόσπαστο τμήμα της. Μια τέτοια συνάντηση δεν έχει καμία ανεξάρτητη ισχύ εκτός της Τοπικής Συνόδου. Ο Πατριάρχης Κύριλλος, ωστόσο, είχε ήδη εφαρμόσει την εν λόγω μορφή συνάντησης το 2015, δίχως να προκύψουν αντιρρήσεις  ενώ τώρα αποφάσισε να τη διεξάγει εκ νέου.

Στους επισκόπους της Ρωσίας δόθηκε μια εξαιρετικά αυστηρή εντολή για τη συμμετοχή όλων χωρίς εξαίρεση, δηλαδή διατάχθηκαν να προσέλθουν πάντες χωρίς δικαιολογίες. Ταυτόχρονα οι επίσκοποι εκτός Ρωσίας συγκλήθηκαν με ηπιότερο τρόπο «σύμφωνα με την δυνατότητά τους να έρθουν στη Μόσχα». Κατά τον ίδιο τρόπο ο επίσκοπος Σάββας (Τουτούνοφ) κάλεσε προσωπικά τους επισκόπους εκτός Ρωσίας να εξασφαλίσουν έστω την έλευση κάποιου εκπροσώπου. Δεν υφίστανται ακριβή στοιχεία σχετικά με τον αριθμό των συμμετεχόντων, αλλά κανένας από τους επισκόπους του εξωτερικού δεν προσήλθε στη συνάντηση· οι επίσκοποι από τη Δυτική Ευρώπη και της χώρες της Βαλτικής απουσίαζαν, όπως και οι περισσότεροι από τη Μολδαβία, ενώ μόνο οι επίσκοποι της Λευκορωσίας ήρθαν στο σύνολό τους.

Η συνάντηση διήρκεσε μία ημέρα και η ημερήσια διάταξη περιλάμβανε μόνο τέσσερα σημεία:

• την αναφορά του Πατριάρχη Κυρίλλου, 
• την αναφορά του Μητροπολίτη Βουδαπέστης και Ουγγαρίας Ιλαρίωνα, προέδρου της Συνοδικής Βιβλικής Θεολογικής Επιτροπής σχετικά με την σύνταξη του εγγράφου «Περί της διαστρέβλωσης της Ορθόδοξης Διδασκαλίας περί Εκκλησίας στις Πράξεις της Ιεραρχίας του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως και στις ομιλίες των εκπροσώπων του»,
• την αναφορά της Προϊσταμένης της Νομικής Υπηρεσίας του Πατριαρχείου Μόσχας Ξένιας (Τσέρνεγκα) σχετικά με τις αλλαγές στο αστικό δίκαιο,
• την συζήτηση και την έγκριση του τελικού εγγράφου.

Το κύριο καθήκον του Πατριάρχη, ωστόσο, δεν ήταν η έγκριση του περιεχόμενου των εγγράφων. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, καθώς και κατά τη διάρκεια του ενάμιση έτους του πολέμου, ο Πατριάρχης πέρασε πολύ καιρό στην απομόνωση. Ως αυταρχικός διαχειριστής της κατάστασης στην εκκλησία, έπρεπε να διασφαλίσει ότι η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία, όπως εκπροσωπείται από του επισκόπους, ήταν πλήρως υπό τον έλεγχό του και εξακολουθούσε να είναι πλήρως διαχειρίσιμη.  Δεν νομίζω ότι τα ποσοτικά αποτελέσματα τον ικανοποίησαν ιδιαίτερα. Από τους 402 επισκόπους περίπου 250 προσήλθαν στην συνεδρίαση, δηλαδή λιγότεροι από την απαρτία των 2/3 του επισκοπικού σώματος (268), που είναι απαραίτητη για την Σύνοδο των Επισκόπων. Αυτό σημαίνει ότι παρόλες τις προσπάθειες σύγκλησης η Επισκοπική Σύνοδος δεν είναι δυνατόν να πραγματοποιηθεί.

Ταυτόχρονα, ο Πατριάρχης ήταν σαφώς ικανοποιημένος επειδή δεν υπήρξαν δηλώσεις διαμαρτυρίας στη συνάντηση. Κανένας από τους επισκόπους δεν τόλμησε να λάβει αντιπολεμική θέση ή να επικρίνει τα έγγραφα που συζητήθηκαν. Αυτό σημαίνει ότι ο φόβος και η «εταιρική αλληλεγγύη» καθιστούν το επισκοπικό σώμα της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας απόλυτα υπάκουο στον Πατριάρχη Κύριλλο. Η αναφορά του Πατριάρχη είναι οξεία, ενώ υφολογικά και ουσιαστικά φαίνεται ανομοιoγενής. Ο πυρήνας της δεν εκφράζει απλώς δυσαρέσκεια, αλλά ελαφρώς συγκαλυμμένη οργή κατά του Οικουμενικού Πατριαρχείου και του Πατριάρχη Βαρθολομαίου προσωπικά:

Ορισμένοι από αυτούς που αυτοαποκαλούνται υπηρέτες του Θεού δεν έχουν απαλλαγεί από την επιρροή των πονηρών πνευμάτων που βρίσκονται υπό τους ουρανούς (πρβλ. Εφ. 6:12), τα οποία τους ώθησαν να καταστρέψουν την ενότητα της Εκκλησίας. Αναφέρομαι, πρώτα απ’ όλα, στις αντικανονικές ενέργειες του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως στην Ουκρανία, οι οποίες άνοιξαν τον δρόμο σε εκκλησιαστικές ταραχές, καθώς και στον μακροχρόνιο και σήμερα ιδιαίτερα σκληρό διωγμό των Ορθοδόξων Χριστιανών στην Ουκρανία.

Με άλλα λόγια, ο Πατριάρχης Κύριλλος δηλώνει δημοσίως ότι ένας απροσδιόριστος κύκλος ιεραρχών του Οικουμενικού Πατριαρχείου έχει καταληφθεί από δαιμόνια. Αυτό δεν πρόκειται για ολίσθημα της γλώσσας. Ο Πατριάρχης Κύριλλος συνεχίζει:

Δυστυχώς, το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως έχει καταστεί ένα από τα όργανα του αγώνα κατά της Ορθοδοξίας. Οι κορυφαίοι ιεράρχες του για μεγάλο χρονικό διάστημα και με την υποστήριξη πολιτικών δυνάμεων εκτός Εκκλησίας και την υποκίνησή τους, ετοιμάζονται να διαλύσουν την ενότητα της Ορθοδοξίας, διεξάγοντας μυστικές διαπραγματεύσεις και μηχανορραφίες.

Φαίνεται ότι ο Πατριάρχης Κύριλλος υιοθετεί το ιδεολογικό αφήγημα της ολικής αντιπαράθεσης με τη «συλλογική Δύση» που απηχεί η ρωσική προπαγάνδα:

Πρέπει να γίνει σαφώς κατανοητό: ισχυρές παγκόσμιες πολιτικές δυνάμεις εχθρικές όχι μόνο προς τη Ρωσία και την Ορθοδοξία, αλλά και, όπως μπορούμε τώρα να εκτιμήσουμε προς τη χριστιανική κοσμοθεωρία στο σύνολό της, έχουν θέσει και θέτουν ως σκοπό ένα έργο ευρύτερο από την πνευματική απομόνωση του ουκρανικού λαού, την αντιπαράθεση με τον αδελφικό και εξαιρετικά πλησίον σε πνευματικό επίπεδο λαό της Ρωσίας, με τον οποίο αποτελούν ομού έναν ενιαίο ορθόδοξο πολιτισμό, που ανάγεται στην εποχή της Αγίας Ρως.

Ο Πατριάρχης κάνει μόνο μια μικρή αναφορά στον πόλεμο στην Ουκρανία αναφερόμενος στην ανάγκη στρατιωτικών ιερέων στις κατοχικές μονάδες. Ζητά προσευχές για τον «νικηφόρο θρίαμβο επί εκείνων που αντιτίθενται στην Αγία Ρωσία και θέλουν να διαιρέσουν και να καταστρέψουν τον λαό της». Ταυτόχρονα δεν λέει τίποτα –ούτε μία λέξη!– για την ανάγκη της ειρήνης και της ειρήνευσης. Από την ομιλία του προκύπτει ότι η αιτία για τον «ανοιχτό διωγμό» κατά της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας δεν είναι η ρωσική επιθετικότητα, αλλά η «αναταραχή που έσπειρε το Φανάρι».

Το πρότυπο των εν λόγω «διωγμών» για τον Πατριάρχη Κύριλλο είναι η μορφή του Μητροπολίτη Παύλου (Λεμπίντ), του απεχθούς ηγουμένου της Λαύρας των Σπηλαίων του Κιέβου. Πριν από λίγες μέρες, το δικαστήριο αντικατέστησε τον κατ’ οίκον περιορισμό του με προφυλάκιση για «επανειλημμένες προσβολές των θρησκευτικών αισθημάτων των Ουκρανών, προσβολή των απόψεων των πιστών άλλων ομολογιών» και δηλώσεις, οι οποίες «δικαιολογούν ή αρνούνται τις ενέργειες της επιτιθέμενης χώρας». Ο Πατριάρχης έκανε λόγο για «παράνομη δίωξη», ανακήρυξε τον Μητροπολίτη Παύλο «ομολογητή» και πρόσθεσε τα εξής:

Είναι σαφές ότι οι ουκρανικές αρχές έχουν αρχίσει την εκκαθάριση της κανονικής Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, αδιαφορώντας για τις λεγόμενες ευρωπαϊκές αξίες, οι οποίες περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, την ανεξιθρησκεία και τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Το γεγονός ότι ο Πατριάρχης Κύριλλος έχει ελλιπή ή και διεστραμμένη αντίληψη της κατάστασης στην Ουκρανία αποδεικνύεται από την ξαφνική και δίχως προηγούμενη ανάδυση του ζητήματος της Ουκρανικής Ελληνοκαθολικής Εκκλησίας:

Οι λεγόμενοι Ελληνοκαθολικοί – Ουνίτες– συμμετέχουν ενεργά στην υποκίνηση και τη συνέχιση των διώξεων του ορθόδοξου λαού της Ουκρανίας. Φαίνεται να αποτελούν έναν από τους τελικούς αποδέκτες των πολυάριθμων παράνομων κατασχέσεων ορθόδοξων εκκλησιών στο έδαφος της Ουκρανίας…Σήμερα, οι Ουνίτες έχουν ταυτιστεί πλήρως με την απροκάλυπτα εθνικιστική ατζέντα που καλλιεργείται στην Ουκρανία και έχουν γίνει συνεργάτες των ουκρανικών αρχών στην εφαρμογή της πολιτικής διακρίσεων ενάντια στην κανονική Ορθόδοξη Εκκλησία.

Έχοντας επιλέξει μια στενή συμμαχία με το Κρεμλίνο, ο Πατριάρχης Κύριλλος έχει χάσει εντελώς τη δυνατότητα οποιασδήποτε πολιτικής επιρροής στην Ουκρανία και μπορεί μόνο να αστράφτει και να βροντάει σαν τον Δία, καθώς και να γράφει επιστολές στους επικεφαλής των χριστιανικών εκκλησιών και των οργανώσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων καλώντας τους να «εφιστήσουν την προσοχή τους στις συνεχιζόμενες διώξεις». Έχοντας γίνει persona non grata στην Ουκρανία, όντας υπό τις κυρώσεις πολλών χωρών, δεν μπορεί να επηρεάσει την κατάσταση. Και αυτό καταδεικνύει την πλήρη αποτυχία της ηγεσίας του.

Με βάση τη μεταγενέστερη αναφορά του Μητροπολίτη Ιλαρίωνα (Αλφέγιεφ), ο οποίος έπεσε σε δυσμένεια πέρυσι και έχασε τη θέση του ως Πρόεδρος του Τμήματος Εξωτερικών Εκκλησιαστικών Σχέσεων, αλλά διατήρησε τη θέση του ως Πρόεδρος της Συνοδικής Βιβλικής και Θεολογικής Επιτροπής, η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία επιθυμεί σθεναρά μια ακραία όξυνση των σχέσεων με το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Ακολουθούν τα πρώτα λόγια του Μητροπολίτη Ιλαρίωνα:

Το 2018 πραγματοποιήθηκε η εισβολή του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως στην Ουκρανία. Ακολούθησε η νομιμοποίηση του ουκρανικού σχίσματος. Αυτό όχι μόνο προκάλεσε βαριές πληγές στην ουκρανική ορθοδοξία, αλλά δίχασε και ολόκληρο τον ορθόδοξο κόσμο.

Προφανώς, ο κύριος πολιτικός στόχος του Πατριάρχη Κύριλλου στην τελευταία συνάντηση των επισκόπων ήταν να πείσει το ακροατήριό του ότι το σχίσμα είχε ήδη πραγματοποιηθεί και ότι το Οικουμενικό Πατριαρχείο ήταν αποκλειστικά υπεύθυνο. Τώρα πρόκειται να διαμορφωθούν νέες στρατηγικές, χωρίς να ληφθούν υπόψη οι αποδεκτοί κανόνες και διατάξεις, αλλά μάλλον εσκεμμένα θα αγνοηθούν. Οι επίσκοποι δεν εξέφρασαν καμία αντίρρηση.

Και αυτό σημαίνει ότι ο Κύριλλος πέτυχε τον στόχο του – του δόθηκε πλήρης εξουσιοδότηση για περαιτέρω ενέργειες.