Πολύς κόπος και πολύ μελάνι συνεχίζει να δαπανάται για επικρίσεις ενάντια στο Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως λόγω της «αντικανονικής» παροχής αυτοκεφάλου στην Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας. Χαρακτηριστική είναι η δήλωση του νεοκλεγέντος Πατριάρχη Σερβίας Πορφύριου:
«Οι ενέργειες της Κωνσταντινουπόλεως στην Ουκρανία δεν είναι σύμφωνες με την παράδοση της Εκκλησίας. Εμείς βρισκόμαστε στην πλευρά της τάξεως και των κανόνων», […] «Πολλοί θα πουν ότι εμείς [η Σερβική Ορθόδοξη Εκκλησία] είμαστε στην πλευρά των Ρώσων. Παρόλα αυτά υποστηρίζουμε την τάξη και τους κανόνες».
Τέτοιου είδους τετριμμένες δηλώσεις αγνοούν το γεγονός ότι «αναφορικά […] με τον τρόπο παροχής αυτοκεφάλου σε οποιαδήποτε Εκκλησία, ουδείς ιερός κανόνας δεν παρέχει κατευθύνσεις ή οδηγίες».[1] Δηλώσεις, όπως αυτές του Πατριάρχη Σερβίας, θέτουν τα εξής ερωτήματα: «Ποιοι κανόνες; Τινός τάξη;».
Αναμφίβολα ζούμε σε μια «ψηφιακή εποχἠ», η οποία χαρακτηρίζεται από τη μετάβαση στην εικονική και ηλεκτρονική πραγματικότητα. Η πανδημία του COVID-19 απλώς επιτάχυνε αυτήν την κατάσταση σηματοδοτώντας το σημείο της μη επιστροφής. Από εκκλησιαστική άποψη, οι ενορίες μπορούν πλέον να μεταδίδουν ζωντανά τις ακολουθίες τους, ενώ επιτακτική έχει καταστεί η ανάγκη για συνεχή ενημέρωση των ιστότοπων. Στο ακαδημαϊκό περιβάλλον, η διαδικτυακή διδασκαλία αποτελεί πλέον τον κανόνα, με τη διοργάνωση συνεδρίων και διαδικτυακών σεμιναρίων, στα οποία οι ερευνητές μπορούν να συμμετέχουν από την άνεση του σπιτιού τους. Εν μέσω της αναταραχής που έχουν επιφέρει όλες αυτές οι καινοφανείς αλλαγές, δεν έχει δοθεί η δέουσα προσοχή σε μια ακόμη μεταβολή: στον ρόλο της θεολογικής εκπαίδευσης στη ψηφιακή εποχή.
Ήδη από την εμφάνισή του ο Χριστιανισμός ενστερνίστηκε τα απαραίτητα μέσα για να επικοινωνήσει αποτελεσματικά με τον κόσμο. Γι’ αυτόν το λόγο για παράδειγμα, ο απόστολος Παύλος έγραψε επιστολές σε διάφορες εκκλησίες μεταδίδοντας τα μηνύματα του αντί να σχεδιάζει εικόνες στους τοίχους κάποιας σπηλιάς. Από τη συγγραφή επιστολών, τη σύνθεση πυκνών θεολογικών πραγματειών, το ραδιόφωνο και τη τηλεόραση, έως τις μέρες μας στο διαδίκτυο, οι χριστιανοί ηγέτες θεώρησαν απαραίτητο να χρησιμοποιούν τα αποτελεσματικότερα μέσα επικοινωνίας ούτως ώστε να διαδώσουν το Ευαγγέλιο. Εντούτοις ο εκδημοκρατισμός του διαδικτύου– το γεγονός ότι ο καθένας μπορεί να δημοσιεύει σε ένα ιστολόγιο ή να αναρτά κάποιο βίντεο– είχε δυσάρεστες συνέπειες για τη θεολογική εκπαίδευση. Παρόλο που πάντα υπήρχαν ψευδοδιδάσκαλοι ποτέ δεν είχαν τη δυνατότητα να προσεγγίσουν εκατομμύρια ψυχές σε κλάσματα δευτερολέπτων.
Το μυθιστόρημα Αδελφοί Καραμάζοφ αποτελεί αναμφισβήτητα ένα από τα σπουδαιότερα έργα λογοτεχνίας που έχουν γραφτεί ποτέ. Επιπλέον, πρόκειται για ένα σαφώς ορθόδοξο μυθιστόρημα, το ποίο διαπνέεται από τη θεολογία, τα έθιμα και τον πολιτισμό της Ορθόδοξης εκκλησίας. Γενικότερα, τα περισσότερα μυθιστορήματα του Ντοστογιέφσκι ακολουθούν αυτόν τον κανόνα, καθώς ο συγγραφέας αποτελεί μια ξεχωριστή περίπτωση και θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ένας Ορθόδοξος Κ. Σ. Λιούις. Σίγουρα δεν θα υπάρξει κάποιος όμοιός του. Αξίζει όμως να αναρωτηθούμε ποιοι είναι οι διάδοχοί του τον 21ο αιώνα, ακόμα κι αν δεν μπορούν να συγκριθούν με τον τόσο σπουδαίο αυτόν λογοτέχνη. Πράγματι, μπορούμε να κατανοήσουμε πολλά για την κατάσταση της Εκκλησίας μας, καθώς και τη σχέση της με τους πιστούς και τον κόσμο, εξετάζοντας τι είδους κοσμική τέχνη παράγει. Το ίδιο ισχύει για τη μουσική, τη ζωγραφική και την ποίηση, αλλά εδώ θα επικεντρωθώ στην πεζογραφία και ειδικότερα στα μυθιστορήματα και τα διηγήματα. Πρώτον, διότι αυτός είναι ο τομέας της εξιδείκευσής μου και δεύτερον, διότι σε καμία περίπτωση δεν είμαι κατάλληλη να κρίνω την αξία μουσικών συμφωνιών ή ζωγραφικών έργων, τα οποία μπορώ να τα αξιολογήσω μόνο απ’ τη πλευρά ενός απλού θαυμαστή. Το πιο σημαντικό είναι όμως (άλλωστε πότε απέφυγε κανείς να εκφέρει γνώμη στο διαδίκτυο λόγω έλλειψης ειδικών γνώσεων;), ότι η σύγχρονη Ορθόδοξη τέχνη έχει βρει στην πεζογραφία την αρτιότερη και πληρέστερη έκφρασή της· από τους συγγραφείς της χρυσής εποχής της ρωσικής λογοτεχνίας, έως λιγότερο γνωστούς, όπως τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη και τον Σέρβο Μπόρισαβ Στάνκοβιτς. Ο σύγχρονος Ορθόδοξος πολιτισμός ανακάλυψε στα μυθιστορήματα και στα διηγήματα, κυρίως απ’ τον 19ο αιώνα και μετά, αυτό που η Ρωμαιοκαθολική παράδοση εντόπισε στη ζωγραφική και η Προτεσταντική στη μουσική: μια ολοκληρωμένη και αισθητικά άρτια κοσμική καλλιτεχνική έκφραση, η οποία πραγματεύεται την πίστη, τον άνθρωπο και το θεϊκό στοιχείο με έναν τρόπο που θεμελιώνεται στην παράδοση και αγγίζει όσους βρίσκονται είτε εντός είτε εκτός αυτής της παράδοσης. Κι όμως, τα τελευταία πενήντα χρόνια, υπάρχει μια εκκωφαντική σιγή γύρω από αυτά.
Στις 18 Φεβρουαρίου η Σερβική Ορθόδοξη Εκκλησία εξέλεξε ως νέο της πατριάρχη τον 59χρονο Πορφύριο Πέριτς, Ο νέος Αρχιεπίσκοπος Πεκίου, Μητροπολίτης Καρλοβικίου και Πατριάρχης των Σέρβων είναι θεολόγος, ο οποίος υπηρέτησε για ένα χρόνο ως επίσκοπος του Σερβικού στρατού, εκπροσώπησε τις σερβικές θρησκευτικές κοινότητες στο Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης και τα τελευταία έξι χρόνια κατείχε τη θέση του Μητροπολίτη Ζάγκρεμπ και Λιουμπλιάνα.
Ήδη πριν από την εκλογή του, όσοι γνωρίζουν τον Ορθόδοξο χριστιανικό κόσμο, επεσήμαναν το δύσκολο έργο που έχει μπροστά του ο νέος Σέρβος πατριάρχης. Όπως έγραψε και ο Αντρέα Μπογκντάνοφσκι στο παρόν ιστολόγιο, ο πατριάρχης θα πρέπει να αντιμετωπίσει τις αξιώσεις για χορήγηση αυτοκεφάλου από την πλευρά της Μακεδονικής Ορθόδοξης Εκκλησίας και της Ορθόδοξης Εκκλησίας του Μαυροβουνίου. Παρόλο που αυτά τα αιτήματα δεν είναι νέα —στην περίπτωση της Βόρειας Μακεδονίας το ζήτημα υφίσταται περισσότερο από μισό αιώνα— η μακρά ιστορία δεν τα καθιστά λιγότερο πιεστικά. Ο πατριάρχης Πορφύριος θα πρέπει να αναζητήσει λύσεις, ξεπερνώντας τα θεσμικά και θεολογικά εμπόδια, καθώς και τις πολιτικές και εδαφικές διαφορές που εξακολουθούν να διαμορφώνουν την κατάσταση στην περιοχή.
