Κάθομαι και παρατηρώ ένα αντίτυπο του διάσημου πίνακα του Ε. Τζούλιο «Η τελευταία συνάντηση των στρατηγών Λη και Τζάκσον» και στοχάζομαι πάνω στις ρατσιστικές προκαταλήψεις με τις οποίες μεγάλωσα ως νότιος. Νοιώθω, όπως έγραψε ο Γουέντελ Μπέρρυ στο βιβλίο του Το Κρυφό Τραύμα, την κρυφή αυτή πληγή του ρατσισμού που υπάρχει στον αμερικανικό νότο αλλά και μέσα μου. Το κείμενο που ακολουθεί είναι μια ομολογία για το πώς μεγάλωσα στον νότο και πως η ανατροφή που λάβαμε επηρέασε εμένα και άλλους συντοπίτες μου.
Μεγαλώνοντας στο Νότο, βρέθηκα μπλεγμένος στη ρατσιστική του κληρονομιά και υποστήριζα τη λατρεία της Χαμένης Υπόθεσης. Δεν πίστευα ότι είμαι ρατσιστής, διότι είχα Αφροαμερικανούς φίλους και συναδέλφους. Βαθιά μέσα μου όμως βρισκόταν η κρυφή πληγή που μένει απαρατήρητη σε πολλούς Αμερικανούς.
Ήταν άνοιξη του 1964· μια περίοδος δύσκολη για τους Ορθόδοξους Έλληνες αδελφούς μας της Κωνσταντινούπολης, εξαιτίας των γνωστών ανθελληνικών ενεργειών των Τούρκων λόγω της Κύπρου. Εκείνη την εποχή ήμουν στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης (η λειτουργία της οποίας έχει διακοπεί απ’ το 1971).[1] Η Μεγάλη Σαρακοστή μόλις είχε αρχίσει και στο Μοναστήρι της Αγίας Τριάδας ο πρωτοψάλτης Θρασύβουλος Στανίτσας έψελνε με τους μαθητές του το «Της μετανοίας άνοιξόν μοι πύλας, Ζωοδότα». Τότε ήταν που βίωσα και κατάλαβα το Ορθόδοξο Βυζάντιο, που με όλο του το μεγαλείο μετανοεί ταπεινά μπροστά στον Ζώντα και Αληθινό Θεό, με την ίδια απλότητα που εμείς πλενόμαστε το πρωί ή τρώμε το καθημερινό μας ψωμί.
Η λέξη «εκκοσμίκευση» είναι δύσκολη. Οι περισσότεροι την καταλαβαίνουν ως «χωρίς θρησκεία», «απουσία θρησκείας» ή «παρακμή της θρησκείας». Κάποια στιγμή, είχε γίνει σχεδόν κοινή αντίληψη στον δυτικό κόσμο ότι με τον αυξημένο εκσυγχρονισμό, που γενικά σήμαινε τεχνολογική και επιστημονική πρόοδο, η θρησκεία δεν θα χρειαζόταν πλέον στην πράξη και απλώς θα έσβηνε. Αυτό είναι ένα από τα πολλά παραδείγματα της ειρωνείας που κρύβει η ιστορία, καθώς η κοινή λογική της δυτικής διανόησης στη διάρκεια των τελευταίων δύο αιώνων –και που συνοδεύεται από τεράστια αλαζονεία– αποδείχθηκε θεαματικά ψευδής. Η θρησκεία δεν φεύγει· ποτέ δεν απομακρύνθηκε.
Αυτή η τραγική ειρωνεία γίνεται πλήρως εμφανής στη Ρωσία και την Τουρκία. Καθώς η πλειονότητα των μέσων ενημέρωσης, των εμπειρογνωμόνων αναλυτών και των κυβερνητικών αξιωματούχων παρακολουθούν τις στρατιωτικές προκλήσεις της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο ή την επιρροή της Ρωσίας στη Συρία –κατά το πρέπον–, κανείς δεν φαίνεται να παρατηρεί τις αξιοπρόσεκτες ομοιότητες που εμφανίζονται στις δυο αυτές χώρες αναφορικά με τη θρησκεία. Και στις δύο χώρες, ένα είδος κοσμικότητας που μισούσε τη θρησκεία ρίζωσε σχεδόν ταυτόχρονα: στη Ρωσία το 1917 υπό τον Λένιν και στην Τουρκία το 1923 υπό τον Ατατούρκ. Για δεκαετίες, ο κόσμος παρατηρούσε όχι απλώς το κοσμικό κράτος της Γαλλίας, αλλά την ενεργή καταπίεση και καταστολή της θρησκείας, που οδήγησαν σε μια πολιτισμική και πολιτική εκκαθάριση της θρησκευτικής επιρροής στη Ρωσία και την Τουρκία. Η πολιτισμική εκκαθάριση είναι εμφανής στο γεγονός ότι το να είσαι Ρώσος ή Τούρκος ήταν απολύτως αποκομμένο από οποιαδήποτε θρησκευτική ταυτότητα. Και ενώ τα θρησκεύματα της πλειονότητας –Ορθόδοξος Χριστιανισμός και Ισλάμ– αμφότερα υπέφεραν κάτω από αυτά τα εκκοσμικευμένα καθεστώτα, οι θρησκευτικές μειονότητες υπέφεραν εξίσου, αν όχι περισσότερο. Μόνο στην Τουρκία, ο Ορθόδοξος Χριστιανισμός στην Κωνσταντινούπολη μειώθηκε δραματικά· υπήρχαν περισσότεροι από 100.000 πιστούς αμέσως μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και σήμερα υπάρχουν λιγότεροι από 2.000.
Από τις 4 Ιουλίου 2020, η τροποποίηση του ρωσικού συντάγματος –που προτάθηκε από τον Πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν τον Ιανουάριο, εγκρίθηκε ομαλά από την Κρατική Δούμα και το Συνταγματικό Δικαστήριο τον Μάρτιο και επιβεβαιώθηκε σε ένα πανεθνικό δημοψήφισμα με 78,56% των ψήφων–τέθηκε σε ισχύ. Όπως γενικώς συζητιέται, ο κύριος σκοπός της τροπολογίας ήταν να εξασφαλίσει στον Πούτιν τη δυνατότητα δύο ακόμη θητειών. Αλλά τι σημασία έχει η συνταγματική τροποποίηση του 2020 για τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία;
Υπάρχουν τέσσερα σημεία στο τροποποιημένο σύνταγμα που είναι αποτέλεσμα των εύστοχων κινήσεων του Πατριαρχείου της Μόσχας.
