Από τον Matthew Namee

Ένα από τα βασικά προνόμια που διεκδικεί το Οικουμενικό Πατριαρχείο είναι η δικαιοδοσία επί της λεγόμενης «διασποράς», τις περιοχές, δηλαδή, οι οποίες δεν περιλαμβάνονται στα γεωγραφικά όρια των υπόλοιπων Αυτοκέφαλων Εκκλησιών. Επιπλέον, υποστηρίζεται ότι η εν λόγω υπερόρια δικαιοδοσία ανάγεται στον 28^ο Κανόνα της Δ΄ Οικουμενικής Συνόδου στην Χαλκηδόνα (451), ο οποίος ορίζει τα εξής:

«Καὶ ὥστε τοὺς τῆς Ποντικῆς, καὶ τῆς Ἀσιανῆς, καὶ τῆς Θρακικῆς διοικήσεως μητροπολίτας μόνους, ἔτι δὲ καὶ τοὺς ἐν τοῖς βαρβαρικοῖς ἐπισκόπους τῶν προειρημένων διοικήσεων χειροτονεῖσθαι ὑπὸ τοῦ προειρημένου ἁγιωτάτου θρόνου τῆς κατὰ Κωνσταντινούπολιν ἁγιωτάτης ἐκκλησίας»

Η φράση «καὶ τοὺς ἐν τοῖς βαρβαρικοῖς ἐπισκόπους τῶν προειρημένων διοικήσεων χειροτονεῖσθαι» ερμηνεύεται από τους υποστηρικτές των διεκδικήσεων του Οικουμενικού Πατριαρχείου ως αναφερόμενη σε «εκείνες τις περιοχές πέραν των γεωγραφικών ορίων των άλλων Τοπικών (αυτοκέφαλων) Εκκλησιών».

Ο κανόνας, ωστόσο, δεν αναφέρει ρητά κάτι τέτοιο, πρόκειται απλώς για μια ερμηνεία. Εκ πρώτης όψεως, ο κανόνας φαίνεται να αναφέρεται μόνον στους επισκόπους, οι οποίοι ανήκουν στις διοικήσεις Πόντου, Ασίας και Θράκης και υπηρετούν ανάμεσα σε συγκεκριμένους βαρβάρους. Οι πιο έγκριτοι ερμηνευτές των ιερών κανόνων, όπως ο Ιωάννης Ζωναράς, ο Θεόδωρος Βαλσαμών και ο Αλέξιος Αριστηνός, ερμηνεύουν την παραπάνω φράση κυριολεκτικά, θεωρώντας ότι αναφέρεται σε συγκεκριμένες ομάδες βαρβάρων που γειτνίαζαν με τις διοικήσεις Πόντου, Ασίας και Θράκης.  Στις αρχές του 19^ου αιώνα, ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης επαναλαμβάνει την ίδια ερμηνεία στο Πηδάλιο, ενώ η σύγχρονη ερμηνεία του κανόνα δεν φαίνεται να υπάρχει πουθενά.

Από τον Thomas Bremer

Από τότε που ο Οικουμενικός Πατριάρχης παραχώρησε αυτοκεφαλία στην Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας στις αρχές του 2019, υφίσταται ανταγωνισμός με την Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία (Πατριαρχείο Μόσχας) όχι μόνο όσον αφορά την διεκδίκηση της κανονικότητας, αλλά και για τον αριθμό των ενοριών, καθώς και των πιστών. Κάθε μία από τις παραπάνω εκκλησίες όχι μόνο ισχυρίζεται ότι αποτελεί τη μοναδική κανονική εκκλησία της χώρας, αλλά και τη μεγαλύτερη. Ωστόσο, οι πολυάριθμες μεταβιβάσεις ενοριών από τη δικαιοδοσία της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας (Πατριαρχείο Μόσχας) σ’ αυτήν της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας (και ορισμένες φορές αντίστροφα), η εμπόλεμη κατάσταση και συνεπώς η ενασχόληση των αρχών, αλλά και των πιστών, με πιο επείγοντα ζητήματα, καθιστούν την εξαγωγή αξιόπιστων συμπερασμάτων σχεδόν αδύνατη. Στις 13 Σεπτεμβρίου 2022, η επικεφαλής της Κρατικής Υπηρεσίας για την Εθνική Πολιτική και την Ελευθερία της Συνείδησης, Ολένα Μπόγκνταν, χαρακτήρισε δημοσίως την Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία (Πατριαρχείο Μόσχας) ως το μεγαλύτερο θρησκευτικό «δίκτυο» στη χώρα. Λίγες μέρες νωρίτερα, ένα έγγραφο που διέρρευσε υποδείκνυε ότι η διοίκηση της Ουκρανικής Υπηρεσίας Ασφαλείας –αναφορικά με την πόλη και την περιφέρεια του Κιέβου– δήλωνε πως οι μετακινήσεις πιστών από την Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία (Πατριαρχείο Μόσχας) στην Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας αποτελούν απειλή για την εθνική ασφάλεια (καθώς οι ενοριακές συναντήσεις όσων προετοιμάζουν τις μετακινήσεις μπορεί να οδηγήσουν σε ανοιχτές συγκρούσεις, επειδή «οι μετακινήσεις μπορεί να υποδαυλίσουν το διαθρησκευτικό μίσος»). Η Σύνοδος της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας αντέδρασε με μια δήλωση στις 18 Οκτωβρίου, στην οποία υποστηρίζει ότι οι κρατικές αρχές εμποδίζουν την μεταβίβαση ενοριών από την Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία (Πατριαρχείο Μόσχας), «η οποία υποστηρίζεται μόνο από το 4% των πολιτών».

Παρόλα αυτά, το ερώτημα για το ποια εκκλησία είναι μεγαλύτερη παραμένει ανοιχτό, ενώ υπάρχουν δυο τρόποι για να εξάγουμε ασφαλή συμπεράσματα. Ο πρώτος είναι με βάση τον αριθμό των ενοριών και ο δεύτερος σύμφωνα με τον αριθμό των πιστών.  Όσον αφορά τις ενορίες, οι ουκρανικές αρχές διαθέτουν λεπτομερέστατα στατιστικά στοιχεία. Κάθε θρησκευτική κοινότητα, η οποία θέλει να υφίσταται νόμιμα στην Ουκρανία, πρέπει να εγγραφεί στην προαναφερθείσα Κρατική Υπηρεσία, καθώς και να παρέχει τακτικά στοιχεία σχετικά με τον αριθμό των ενοριών, των κληρικών, των εκπαιδευτικών της ιδρυμάτων κ.λπ. Τα εν λόγω στατιστικά δεδομένα είναι διαθέσιμα εδώ και χρόνια και μας επιτρέπουν να παρακολουθήσουμε τη δυναμική της ανάπτυξης (ή της εξασθένισης) των θρησκευτικών κοινοτήτων. Ορισμένα στοιχεία είναι σημαντικά για την ερμηνεία των διαθέσιμων δεδομένων:

Από τον George Demacopoulos

Το 1095, ο Πάπας Ουρβανός Β΄ κάλεσε ένα πλήθος ιπποτών υπό τα όπλα λέγοντάς τους ότι είναι η δική τους ευθύνη η εκδίκηση της ισλαμικής κατάκτησης των Αγίων Τόπων, ενώ φυσικά δεν ανέφερε ότι η εν λόγω κατάκτηση είχε λάβει σχεδόν πριν πέντε αιώνες. Το κήρυγμα του Ουρβανού οδήγησε στην Πρώτη Σταυροφορία και μετέβαλε για πάντα τις σχέσεις μεταξύ Δυτικής Ευρώπης, Ανατολικού Χριστιανισμού και Ισλαμικού κόσμου.

Από χριστιανική και θεολογική άποψη, ο Ουρβανός εισήγαγε έναν εντελώς νέο –ορισμένοι θα μπορούσαν να πουν και αιρετικό– τρόπο σκέψης όσον αφορά τη σχέση μεταξύ χριστιανικής ευσέβειας και βίας. Κλείνοντας το κήρυγμά του, ο Ουρβανός δήλωσε το εξής: «Αναλάβετε αυτό το ταξίδι με προθυμία για τη συγχώρεση των αμαρτιών σας και να είστε σίγουροι για την αμοιβή της άφθαρτης δόξας στη Βασιλεία των Ουρανών».

Επί μια χιλιετία περίπου, οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί καταδίκαζαν τη διαστρέβλωση της χριστιανικής διδασκαλίας από τον Ουρβανό, όπως καταδίκαζαν ανελλιπώς και τα ιστορικά γεγονότα που προήλθαν απ’ αυτήν (ιδίως την Τέταρτη Σταυροφορία, η οποία οδήγησε στην καταστροφή του χριστιανικού Βυζαντίου). Δεδομένου των παραπάνω, η πρόσφατη απόπειρα του Πατριάρχη Κύριλλου να αναδειχθεί περαιτέρω με το κήρυγμά του στην Ρωσία του Πούτιν φαίνεται αρκετά αξιοσημείωτη. Ο Κύριλλος δήλωσε σε πρόσφατο κήρυγμά του ότι θα συγχωρεθούν οι αμαρτίες των Ρώσων στρατιωτών, που θα χάσουν τη ζωή τους στην Ουκρανία.