მამა ალექსი ვინოგრადოვი (Fr. Alexis Vinogradov)
1983 წელს მამა ალექსანდრე შმემანის გარდაცვალების შემდეგ, ყოველწლიურად, მისი ღვაწლის საპატივსაცემოდ, ნიუ-იორკის წმინდა ვლადიმერის სემინარიაში ლექცია ტარდება, იქ, სადაც მისი იდეები განვითარდნენ, სასულიერო პირებისა თუ მორწმუნეების თაობებმა სულიერი საზრდო მიიღო და უამრავი პუბლიკაცია თუ ლექცია მთელი მსოფლიოსათვის გახდა ცნობილი. მუდმივი აკადემიური კათედრა, ან ყოველწლიური ღონისძიებები იმაზე მიანიშნებენ, რომ კონკრეტული სახელი საგანმანათლებლო დაწესებულების აზროვნების ნიშნულსა და წარმატების ნიშანს წარმოადგენს, ესაა მემკვიდრეობა, რომელსაც მისი სულიერი შთამომავლები პატივს მიაგებენ და რომლის პოპულარიზებასაც ცდილობენ. წინამდებარე სტატიაში იმ გზას გადმოვცემთ, რომლითაც მამა ალექსანდრე შმემანის მიხედვით, ეკლესია ჩვენი ეპოქის კრიზისებზე უნდა რეაგირებდეს.
შმემანის მიდგომის ფუნდამენტური იდეა, შეიძლება ყველაზე კარგად მისი ცნობილი ლექციიდან გამომდინარეობდეს- Between Utopia and Escape, სადაც მამა ალექსანდრე ოქროს შუალედს იცავს ორ უკიდურესობას შორის, რაც გახლავთ, ერთი მხრივ, რეალური მსოფლიოდან სექტანტური იზოლაცია და მეორე მხრივ კი ეფემერული სეკულარული უტოპიისაკენ მიმავალი პროგრესი. ამასთანავე, შემოთავაზებული შუალედი ორ უკიდურესობას შორის არსებული კომპრომისი არ გახლავთ, არამედ ორი ჩიხის გადალახვა და რეალურობის ესქატოლოგიური ხედვისაკენ სლვა, რომელიც ნამდვილ სამყაროსთან, ისტორიაში განკაცებული უფლის სახლთანაა დაკავშირებული. რეალურად, მამა ალექსანდრეს ესქატოლოგია რაღაც ბუნდოვანი თეოლოგიური განყოფილება არაა, რომელიც ადამიანის სიკვდილის შემდგომ საკითხებს ეხება, არამედ მომავალი სამეფოსა და თავად დროის ფერისცვალების გამოცხადება. მისთვის, ეს ფერისცვალება სრულყოფილად ლიტურგიაში გამოიხატება. თავის წიგნში-The Eucharist (გვ. 129) მამა ალექსანდრე წერს, რომ ლიტურგიაში:
ჩვენი მოხსენიებით ,,დროზე ქრისტეს ძლევაში შესლვა ხდება. დროის ,,წარსულში,“ ,,აწმყოსა,“ და ,,მომავლის,“ ძლევაში შესლვა. ჩვენ შევდივართ არა რაღაც აბსტრაქტულ, სტატიკურ ,,მარადიულობაში,“ არამედ ,,მარადიულ ცხოვრებაში.“
დროის ტირანიაზე ძლევა მსახურების განგრძობადობაში გამოიხატება, რომელიც საღვთო ლიტურგიის დასაწყისში მეუფებას აცხადებს, შემდგომში კი აწ უკვე ,,აღსრულებულ“ გამომხსნელობით საქმეებსა და უფლის ,,მეორე და დიდებული მოსვლისას“ მოსახდენ ფაქტებზე მოგვითხრობს. საღვთო ლიტურგიისას, ისტორიული ჟამთასლვა შეჩერებულია, რამდენადაც ესქატოლოგია მასზე უპირატესია: ზედროული მნიშვნელობის მოვლენები ღვთის დაუსაბამო ლოგოსის შობით აღესრულება, ძისა, რომელიც ,,ჩვენ შორის“ არის და მარადიულად იქნება. მაშინ, როდესაც თეოლოგებს, ერთი მხრივ, არგუმენტები მოჰყავთ იმის თაობაზე, თუ ,,რა ხდება“ წმინდა ძღვენთან დაკავშირებით, იმას უგულვებელყოფენ, რომ ჩვენ უპირველესად სულიწმინდას მოვიხმობთ, რათა ,,გარდამოევლინოს ჩვენ ზედა“ და ამის შემდეგ ვამბობთ, რომ შეიცვალოს წინამდებარე ძღვენი.[1] ეს ჩვენ ვართ, შეკრებილი მორწმუნეები, რომლებმაც ფერი ვიცვალეთ, ახალი შესაქმე გავხდით და სულიერი განზომილებების განჭვრეტა შეგვიძლია, რაც სამყაროსა და მთელი ქმნილების მომავალი მუფების სიმბოლოდ აღქმის საშუალებას გვაძლევს.
როდესაც ამას ვწერ, ამერიკა შიდატერორიზმის საფრთხის წინაშეა, რაც კანონის უზენაესობასა და სახელისუფლებო ინსტიტუტებს ეწინააღმდეგება (მაშინ როდესაც ეს ტერორიზმი იმ ლიდერების მიერაა პროვოცირებული, რომლებსაც ამ ინსტიტუტების დაცვის პირობა აქვთ დადებული). ირონიულია, რომ კაპიტოლიუმზე თავდასხმა ნათლისღების დღესასწაულს დაემთხვა, მთელი შესაქმის განწმენდის დღეს. ამგვარად, სოციალური კლასისა და რევოლუციის, კონსერვატიზმისა და ლიბერალიზმის პოლარიზებულ ძალებს შორის ვიმყოფებით. მამა ალექსანდრე მხოლოდ ქრისტეს მიიჩნევს იმად, რაც ადამიანებში, ცხოვრების ყველა ასპექტის თანმდევ განმყოფ დაძაბულობებს შორის ხიდად იგება.
თუკი ეტიმოლოგიურად, კრიზისი ჯანმრთელი ორგანიზმიდან ტოქსიკური ელემენტების მოცილებას ნიშნავს, შმემანის მიერ მოხმობილი ბიბლიური ფრაზა ,,ხორბლის ეკლისაგან გამორჩევის“ შესახებ, ადამიანური მოქმედებების ყველა ასპექტს უნდა შეესაბამებოდეს.
,,ქრისტე ერთადერთი მაკურთხეველი და გადამრჩენელი კრიზისია… მასში რჯულიცა და რევოლუციაც სრულიქმნება… ქრისტიანობის მთელი მნიშვნელობა ამასოფლის რითმის, სლვისა დინამიკის ძლევაა. ქრისტიანობა კანონში რევოლუციის ჭეშმარიტებითა და რევოლუციაში კანონის ჭეშმარიტებით ცხოვრების შესაძლებლობას გვაძლევს. ისინი ერთმანეთს ავსებენ, ესაა საღვთო სამეფო, რომელიც ჭეშმარიტებასა და მშვენიერებას მოიცავს, რადგან თავადაა სული და ჭეშმარიტება.“
ამავე ჟურნალის მომდევნო ხაზები გადმოგვცემენ, მამა ალექსანდრეს დღევანდელ საზოგადოებასა და ქრისტეს სხეულში არსებულ პოლარიზებულ მხარეებთან თუ როგორი დამოკიდებულება ექნებოდა:
,,მჯერა, რომ კულტურის, პოლიტიკისა და, რა თქმა უნდა, თავად რელიგიის ქრისტიანული აღქმის გასაღები მათ ,,სრულ გაერთიანებაშია.“ ქრისტიანობა კონსერვატიზმისა და რევოლუციისგან გვათავიუფლებს. ამგვარად, მემარჯვენე ქრისტიანი მემარცხენესავით საშიშია, ეს იქიდან ვიცი, რომ როდესაც მემარჯვენეებთან მაქვს საქმე, მარცხნივ ვიხრები, ხოლო როდესაც მემარცხენეებს ვესაუბრები კი მარჯვნივ.“
რამდენადაც მამა ალექსანდრემ ადამიანის თავდაპირველი დაცემის შემდგომი წყევლის შესახებ გაგვაფრთხილა, რომელიც, ერთი მხრივ, რჯულის ამ ციკლში და მეორე მხრივ, რჯულისაგან გათავისუფლებაში საჩინოვდება, თანადროულად ისიც გვიჩვენა, რომ ქრისტემ ეს ორი დაპირისპირებული მხარე გააერთიანა და განასრულა. საინტერესოა, თუ რა პასუხს შემოგვთავაზებდა შმემანი ქრისტესთან მიმსგავსების ჩვენ სლვასთან დაკავშირებით? რომელ ისეთ პასუხებს გვაძლევს იგი, რომლებიც ეკლესიისადმი (და შედეგად სამყაროსადმი) რეალურ იმედს გაგვიღვივებენ და როგორ აღვდგებით ქრიტესთან ერთად ახალ შესაქმეში, რომელში თანამონაწილეობის საშუალებაც მის მიმდევრებს საკუთარი განკაცებით მოგვანიჭა?
როდესაც წმინდანების შესახებ მამა ალექსანდრე შმემანის მიერ დაწერილ ტექსტებს ვკითხულობთ (როგორიცაა მაგალითად ბიოგრაფიული ჩანაწერი სამი მღვდელთმთავრის შესახებ), ან მამა სერგი ბულგაკოვის მსგავსი განათლებული პიროვნებებისადმი მისეული ხოტბის შესხმას, ვხედავთ, რომ იგი უფრო მეტ ყურადღებას მათი პიროვნულობისა და ცხოვრების სტილის დეტალებს უთმობს, ვიდრე თეოლოგიურ და ისტორიულ ასპექტებს. მაგალითად, მამა ალექსანდრე აღნიშნავს, რომ მიტროპოლიტი ლეონტი ძალიან კეთილი და მოსიყვარულე იყო ბავშვებისადმი. ისეთ დიდ ინტელექტუალზე საუბრისას კი, როგორიც ბულგაკოვი იყო, შმემანი მის თეორიებზე არ ამახვილებს იმდენ ყურადღებას, რამდენსაც იმ მიდგომებზე, რომლითაც მამა სერგი საღვთო ლიტურგიას განიცდიდა. ესაა ყურადღების გამახვილება ხასიათზე და არა იმ დიად საქმეებზე, რომლებითაც ეს პიროვნებები გამოირჩენ.
რუსული ლიტერატურის შესახებ დაწერილ მის ნაშრომებში, მამა ალექსანდრე ყოველთვის ხაზს უსვამს უმნიშვნელო ფიგურებს, როგორიცაა მატრონას ეზოში აღწერილი ასაკოვანი, შეუმჩნეველი და გამაღიზიანებელი ქალი, თხრობის ნამდვილი გმირი, ,,რომლის გარეშეც“ სოლჟენიცინი წერს, რომ ,,სამყაროს არსებობა არ შეეძლო.“ ჩეხოვის ნაწარმოებში- Рассказ старшего садовника აღწერილია მთავარი გმირი, რომელიც მეზობლის პიროვნებაში, ცდომილებათა მიუხედავად, ღვთის დიდებული შვილობის გარდა სხვას ვერაფერს ხედავდა.
ეჭვგარეშეა, რომ არა მხოლოდ ეკლესიის წმინდა მოწამეებმა, არამედ მდიდარმა ცოცხალმა და ლიტერატურულმა სახეებმა გამოძერწეს მამა ალექსანდრე შმემანის უნიკალური პიროვნება. არ შემიძლია, რომ იესოს შეპყრობის პირველი მცდელობის სახარებისეული თხრობა მამა ალექსანდრეზე დაფიქრების გარეშე წავიკითხო. მსახურები ფარისევლებთან ხელცარიელები დაბრუნდნენ და თავი იმით იმართლეს, რომ ,,არასოდეს კაცს არ ულაპარაკია ისე, როგორც ლაპარაკობს ეს კაცი“ (ინ. 7. 46). მამა ალექსანდრემ მიგვიზიდა ისინი, ვისაც მის დროში ცხოვრების ბედნიერება გვქონდა, იმ მეთოდებით, რომლებითაც იგი სიცოცხლის სიტყვებს, ჭეშმარიტებასა და სიხარულს გადმოსცემდა. მისი კატეგორიული და თუნდაც მძაფრი ,,გაკიცხვები“ (რომლებიც მის ჟურნალებში იშვითად გვხვდება), უკლებლივ არიან გზააბნეული და შეცდომილი ადამიანებისადმი დარდის სულით აღბეჭდილნი და არასოდეს აღიქვამს მათ, როგორც მტრებს, რომლებსაც ზეწოლა სჭირდებათ. მან კარგად იცის, რომ ,,გმირთაგან“ და წმინდანთაგან ამსოფლიური ,,წარმატების“ გამო ბევრი დაცემულა. შმემანისთვის, ქრისტეს პიროვნებაში გამოცხადებული კრიზისი, სულების ნამდვილი განყოფა, უსამართლოთა განსჯას კი არ ნიშნავს, არამედ იმ კერპებიდან მათ ჩამოცილებას, რომლებიც ჭეშმარიტებას მალავენ და მათ მსხვერპლებს ავიწროებენ (ინ. 5:21). სასუფევლის მოწამეთა ნათლისა და სიხარულისაგან წარმოცალიერებული თეოლოგია, რომელიც ადამიანს ძმის წინააღმდეგ აქეზებს, თეოლოგია საერთოდ არაა.
მამა ალექსანდრე მდაბლად დგას ისტორიის წინაშე, გადმოსცემს განსხვავებას საკუთრივ ქრისტესმიერ მეუფებასა და იმ გზას შორის, რომლითაც ეს მეუფება კონკრეტულ ისტორიულ და სოციალურ ჭრილში გადმოიცემა და განისაზღვრება. შეიძლება სწორედ მიმდინარე პოლიტიკური, კულტურული, რელიგიური პოლარიზების, კლანური დაპირისპირებისა და ქრისტეს სხეულში არსებულ განყოფათა მხილველნი ვაცნობიერებთ, რომ თითოეული ჩვენგანი პოლარიზების სასიკვდილო კავშირების ხაფანგში იმყოფება, ჩვენი ,,მართალი“ ჯგუფისა და მენტალიტეტის ბანაკში. თუკი გვსურს, რომ ,,ღვთის ძეთა“ (ლკ. 20:36) უკვდავების გზას შევუდგეთ, ამ მანკიერი წრისაგან უნდა გავთავისუფლდეთ და ქრისტესთან ერთად ახალ შესაქმეში აღვდგეთ, რომელში მონაწილეობაც მისი განკაცებით ჩვენთვის შესაძლებელი გახდა. მხოლოდ ამ თავისუფლებით შეგვიძლია, რომ სამყაროში ჭეშმარიტების ,,სიტყვები“ წარმოვთქვათ.
[1] იგულისხმება საღვთო ევქარისტიის მომენტი, როდესაც მღვდელი ლოცულობს: ,,გარდამოავლინენ სული შენი წმიდაი ჩუენ ზედა და წინამდებარეთა ამათ ძღუენთა ზედა და ჰყავნ უკუე პური ესე პატიოსან ხორც ქრისტეს შენისა, ხოლო სასუმელსა ამას შინა პატიოსან სისხლ ქრისტეს შენისა“ (მთარგმნ. შენიშვ.).
მამა ალექსი ვინოგადოვი (Alexis Vinogradov) არის წმინდა გრიგოლ ღვთისმეტყველის ტაძრის (Wappingers Falls) ყოფილი წინამძღვარი (1978-2015).
Public Orthodoxy ცდილობს, რომ ფორუმის შეთავაზებით თანამედროვე მართლმადიდებლურ ქრისტიანობაზე და მასთან დაკავშირებულ განსხვავებულ პერსპექტივებზე დისკუსიას დაეხმაროს. ამ ესეში გამოთქმული მოსაზრებები მხოლოდ და მხოლოდ მის ავტორს ეკუთვნის და არ გადმოსცემს რედაქტორთა ან თავად Orthodox Christian Studies Center-ის აზრზს.
