ანდრეი შიშკოვი (Andrey Shishkov)
იანვრის ბოლოს, ვიტყოდით, რომ უკანასკნელი ათი წლის განმავლობაში მთელი რუსეთის მასშტაბით უდიდესი საპროტესტო გამოსვლების მომსწრენი გავხდით. გამოსვლების მიზეზი ოპოზიციონერი პოლიტიკოსის, ალექსეი ნავალნის დაკავება გახლდათ, რომელიც გერმანიის კლინიკაში ხანგრძლივი მკურნალობის შემდეგ სამშობლოში დაბრუნდა. 2020 წლის აგვისტოში რუსეთის საიდუმლო სამსახურები ნავალნის მოწამვლას შეეცადნენ, რის გამოც იგი კვირების განმავლობაში კომატოზურ მდგომარეობაში იმყოფებოდა. რუსეთში დაბრუნებიდან ორი დღეში ნავალნის Youtube არხზე პუტინის სავარაუდო პირადი საცხოვრებლის შესახებ ფილმი აიტვირთა („პუტინის სასახლე“). აღნიშნული ვიდეოს ნახვის რაოდენობამ, 100 მილიონს (დღემდე) გადააჭარბა. სწორედ ეს მოვლენები გახდა გამოსვლების საბაბი, რომელთა მიმდინარეობის დროსაც პოლიციამ დემონსტრანტების დიდი რაოდენობა დააკავა, რამაც მრისხანებისა და პროტესტის ახალი ტალღა გამოიწვია.
ასეთ მომენტებში უცხადესად გავაცნობიერებთ ხოლმე სამწუხარო ფაქტს, რომ მართლმადიდებელი ქრისტიანები და განსაკუთრებით – პოსტსაბჭოთა პერიოდის ქრისტიანები,- შესაფერის საღვთისმეტყველო ენას არ ვფლობთ მნიშვნელოვან პოლიტიკურ მოვლენებზე სასაუბროდ. ეს ეხება როგორც მთავრობის მიმართ რისხვით აღძრულთ, ისე – მის მომხრეებს.
თანამედროვე მართლმადიდებლური პოლიტიკური საზრისი დისტანცირებულია და ძველ იდეებს იმეორებს: „არა არს მთავრობა გარდა ღმერთისა“, „არა მოვედ მოფენად მშვიდობისა, არამედ – მახვილისა“, „მიაგეთ კეისარს კეისრისა“, „ეკლესია პოლიტიკისგან შორსაა“. ამ ყველაფერს არანაირი განმარტება არ მოჰყვება ხოლმე, არავინ განავრცობს, არც კონკრეტულ კანონსა და მითითებას დაურთავს. საუბარია ლოზუნგების ენაზე, საჯარო სექტორში რომ ტრიალებს და აბსოლუტურად არანაირი გამოძახილი არ გააჩნია.
მართმადიდებლური პოლიტიკური სიტყვის სიმწირე გამოწვეულია არასაკმარისად განვითარებული პოლიტიკური თეოლოგიითა და საღვთისმეტყველო და პოლიტიკურ თემებზე არსებული არგუმენტების დეფიციტით. აქედან გამომდინარეა უხერხულობაც, როდესაც საქმე პოლიტიკურ საკითხებს ეხება. ამ უხერხულობას ერთგვარი გაღიზიანებაც სდევს ხოლმე თან იმის გამო, რომ მართლმადიდებლობას არ ძალუძს, ისაუბროს და საკმარისად გამოხატოს საკუთარი აზრი არსებული სიტუაციისა და მორწმუნეთა რელიგიური ხედვების ადექვატურად. ღარიბი საღვთისმეტყველო ენა, რომელსაც მართლმადიდებელი იერარქები და უბრალო მორწმუნეები პოლიტიკისთვის იყენებენ, უმთავრესად, მოქმედი მთავრობის ინტერესებს ემსახურება ხოლმე, ანდა პოლიტიკურად გულგრილია. ორივე შემთხვევაში ეს არაა საუბარი, არამედ რაღაც აბდაუბდა, ,,სიმფონიისა“ და ,,პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის“ სიტყვების ირგვლივ.
მავანი, რომელიც, დაახლოებით, ისე საუბრობს (უფრო სწორად – ბუტბუტებს), როგორც „სამეფო კარის თამაშების“ ჰოდორი, იმეორებს და იმეორებს: „ეკლესია პოლიტიკის მიღმაა, რადგან აპოლიტიკურია“, „შეთანხმება ეკლესიასა და სახელმწიფოს შორის მშვიდობისა საწინდარია“. „სამეფო კარის თამაშებში“ ჰოდორის სიკვდილამდე ცოტა ხნით ადრე ვიგებთ, რომ მის ბუტბუტს რაღაც შინაარსი ჰქონია: ფრაზას Hold the door (კარი გაამაგრე! დაიჭირე), იგი აღიქვამდა, როგორც „ჰოდორ!“ გაურკვევლობა მოსაუბრეს აგრძნობინებს, რომ დაბლა მდგომი, ნიადაგს მოწყვეტილი და რეალობას აცდენილია.
ხშირად, მართლმადიდებელი ქრისტიანები თავმომწონეობენ იმით, რომ ამ სოფელს არ ეწყობიან და მისგან არ იმართებიან. ისიც უნდა ითქვას, რომ ეს ნონკონფორმისტული პოზიცია და „არაამსოფლიურობის“ მომენტი უცნაურადაა შერწყმული სამთავრობო მმართველობისადმი რწმენასა და კონსპირაციულ თეორიებთან. ეს განსაკუთრებით ნიშნადობლივი რუსეთისთვისაა, სადაც, ეს ე.წ ამსოფლისთვის „არა მიხედვა“, სხვა არაფერია, თუ არა – განკითხვა. მაგ. რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის საგარეო ურთიერთბათა ხელმძღვანელმა, მიტროპოლიტმა ილარიონ ალფეევმა თავის ტელეგამოსვლაში განაცხადა, რომ ბავშვებისა და ახალგაზრდების საპროტესტო მოძრაობაში მონაწილეობა მიუღებელია, რადგან ახალგაზრდობა აპოლიტიკური უნდა იყოს. მიუხედავად ამისა, მას არასოდეს გამოუთქვამს ამგვარი მოსაზრება, როდესაც ახალგაზრდობა სახელმწიფოს უჭერდა მხარს. ბელორუსის ეგზარქოსი, მიტროპოლიტ ბენიამინ ტუპეკოს უკანასკნელი ექვსი თვის განმავლობაში ბევრჯერ აქვს ნათქვამი, რომ ეკლესია პოლიტიკის მიღმა უნდა იდგეს, მიუხედავად ამისა, მიუხედავად საპროტესტო გამოსვლებისა ალექსანდრე ლუკაშენკოს ერთგულ სახელმწიფო ჩინოსნებს საეკლესიო ჯილდოებს მაინც გადასცემენ. საეკლესიო ჯილდოების გადაცემას მართლმადიდებლობაში დიდი ისტორია აქვს და პოლიტიკური მმართველობის წმინდად გამოცხადებას გულისხმობს, მაშინაც კი, როცა მმართველობა ერეტიკული, ან უზნეოა. მართლმადიდებელი მორწმუნენი ნაჩვევნი არიან, მმართველის სახე შარავანდედით გარემოცულად აღიქვან, ერეტიკოსი იმპერატორი იქნება ეს, იოსებ სტალინი თუ – მეფე ჰეროდე, რომელიც ბეთლემში ჯარს გზავნის ყრმათა ამოსაჟლეტად. სწავლება ასეთია: მართლმადიდებელს არ ძალუძს, პოლიტიკურ მმართველობაზე ხმა ამოიღოს, მისთვის მხოლოდ მის წინაშე დგომა და პატივისცემით ბუტბუტია ნებადართული. ვინც მთავრობის კრიტიკას გაბედავს, ბუნტისთავი, ერეტიკოსი და ბნელ ძალებთან გარიგებული ხდება.
მართლმადიდებლური პოლიტიკური თეოლოგიის არარსებობის მიზეზი რუსულ და მსოფლიო რეალობაში, მართლმადიდებლური თეოლოგიის ზოგად კრიზისში უნდა ვეძიოთ. XX საუკუნის დასაწყისში, 1905 წელს რუსეთის პირველი რევოლუციის შემდგომ, რომელმაც საფუძველი დაუდო რუსეთის პირველი პარლამენტის მოწვევას და განსაკუთრებით 1917 წლის რევოლუციის შემდგომ, რუსმა რელიგიური მოაზროვნეებმა აქტიური მონაწილეობა მიიღეს ახალი პოლიტიკური წყობის ჩამოყალიბებაში. ნიკოლოზ ბერდიაევმა, მამა სერგი ბულგაკოვმა, სემიონ ფრანკმა, გიორი ფედოტოვის პროგრამამ „ახალი ქალაქი“, თეოდორ სტეპუნმა, ილია ფონდამინსკიმ, დედა მარიამ სკობცოვამ და სხვებმა მართლმადიდებულური პოლიტიკური თეოლოგიის თვითმყოფადი სახე შემოგვთავაზეს. რაღაც გაგებით, მათ პოლიტიკური თეოლოგიის იკონოკლასტებიც* კი შეიძლება ვუწოდოთ, არა იმიტომ, რომ წმინდა მთავრობის ხატება დაამსხვრიეს, არამედ იმიტომ, რომ მათი ბომონები შემუსრეს. მიუხედავად ამისა, მართლმადიდებლური თეოლოგიის ეს ხანმოკლე გაელვება მალე ჩაინავლა. თეოლოგიაში გაბატონებულმა ნეოპატრისტიკულმა კურსმა ისინი უკიდურესობამდე მიიყვანა და ამ მოაზროვნეთა შესახებ ეჭვები აღიძრა, თითქოსდა, ისინი მართლმადიდებლები არც იყვნენ. საკმარისია, გავიხსენოთ ფედოტოვის ბულინგის ამბავი პარიზის წმინდა სეგის სახელობის საღვთისმეტყველო სასწავლებელში. კლასიკურმა მართლმადიდებლურმა საზრისმა ეს თეოლოგები უკიდურეს ლიბერალებად ჩათვალა, პოლიტიკაში გახლართულებად და, შესაბამისად – ერეტიკოსებად. საბოლოოდ, მათი სახელები მხოლოდ და მხოლოდ იმიტომ არ მიეცა დავიწყებას, რომ „რელიგიური ფილოსოფიის“ ქოლგას შეეფარნენ.
ახალი ეპოქის კორიფე თეოლოგები, მამა გიორგი ფლოროვსკი და მამა ალექსანდრე შმემანი პოლიტიკაზე უკვე ნაკლებად და ხმადაბალ ტონებში საუბრობდნენ. ნეოპატრისტიკული თეოლოგია, რომელსაც წარსულის გაიდეალება და თანამედროვე ფილოსოფიის უგულებელყოფა ახასიათებს, სლოგანიდან „წინ მამებისკენ!“ შებრუნდა მოწოდებისკენ: „უკან მამებთან“ და ათასგვარი ისტორიულ-ფილოსოფიური მიმდინარეობის აღმოცენება გამოიწვია, როგორიცაა პოლიტიკური ისიხაზმი, ბიზანტინიზმი და თეორია მოსკოვზე, როგორც ახალ რომზე (მისი ახლებური ინტერპრეტაციით). ჩემს ქვეყანაში, კომუნიზმის დასასრულს, მართლმადიდებლური რუსეთის აპოლოგეტებმა იმპერიული მთავრობის ბომონ-პორტრეტები სამზეოზე გამოიტანეს და განგებ შეფერეს ისინი ბნელი ტონებით, რათა უფრო არქაულად და უფრო საკრალურად წარმოეჩინათ. მაგალითად, ტიხონ შევკუნოვის „ბიზანტიური გაკვეთილი“ გზავნილი იყო საზოგადოებისადმი და აუდიტორიამ იგი მიიღო კიდეც.
ნეოპატრისტიკამ მხოლოდ წმინდა მამანი არ მოიყოლა, არამედ ასკეტებიც, რომელნიც ყველა მართლმადიდებელი მორწმუნისთვის მისაბაძ მაგალითად იქცნენ. ამის ნაყოფი გახლდათ უკიდურესი ტრადიციული ასკეტიზმით ეთიკის ჩანაცვლება. საქმე ის გახლავთ, რომ ვნებებთან ასკეტურ ბრძოლაში ეთიკური თემები არანაირ როლს არ ასრულებს, რადგან აქ ზნეობრივი არჩევანის კატეგორიას საერთოდ არ ვეხებით. ასკეტური იდეალი გახლავთ ამქვეყნიური ეთიკიური დილემებისადმი გულგრილობა, რადგან ზრახვები და გულისთქმები, გინდა კეთილი, გინდა – ბოროტი, უნდა განიდევნოს. მართლმადიდებლური ასკეტიზმი იმასაც ასწავლის, რომ თვით ღმერთიც რომ გამოგეცხადოს, ამ გამოცხადებას არ უნდა ერწმუნო, რადგან შესაძლოა, იგი გარდასახული დემონიც იყოს. ეს პოზიცია, ეჭვგარეშეა, პარანოიას იწვევს და კონსპირაციულ აზროვნებას კვებავს. კონსპირაციულ თეორიების მთავარი კერა მონასტრებია, განსაკუთრებით კი ისინი, მკაცრ კანონებს რომ მისდევენ და ასე წარმოიქმნება უკიდურესი, ტრადიციული ასკეტიზმი. მოსაგრე თავის ნებას სულიერ მამას მიანდობს და იმ ქვეყნებში, სადაც სახელმწიფო სულიერ მასწავლებლად წარმოჩინდება, ჩაერევა რა, გამუდმებით რელიგიის საქმეებში (როგორც რუსეთსა და ბელორუსში), ქრისტიანებს ხაფანგი ემუქრებათ, რადგან თავიანთი წინამძღოლის ქმედებებში ეჭვის შეტანა არ ძალუძთ. ეს მდგომარეობა, მთავრობის ნებაყოფლობით წმინდად გამოცხადებასთან ერთად, შემაშფოთებელ შედეგებამდე მიგვიყვანს.
მტკიცედ მწამს, რომ მართლმადიდებლურ თეოლოგიაში ნეოპატრისტიკის ძირითადმა საფუძვლებმა თანამედროვე მართლმადიდებლობაში, კონსპირაციული თეორიების განვითარებასა და ეთიკის დაკნინებაში წვლილი შეიტანა. ცხადია, ზემოთქმულის გათვალისწინებით, ვგულისხმობ ძირითად ნეოპატრისტიკულ თეოლოგიას, რომელიც საღვთისმეტყველო ფაკულტეტებზე ჰყვავის და რომელსაც მომავალ მღვდლებს ასწავლიან. არსებობს თეოლოგთა განსაკუთრებული მაგალითები, რომელნიც ამ მოდელ-პარადიგმებით მუშაობენ, მაგრამ ზემოაღწერილის მსგავსში ვერაფერში დავადანაშაულებთ: მიტროპოლიტი კალისტოს უარი, პერგამოსის მიტროპოლიტი იოანე ზიზიულასი, მამა ჯონ ბერი, მამა ენდრიუ ლაუთი, კირილე ჰოვორუნი და სხვ. როგორც წესი, საშუალოსტატისტიკური ნეოპატრისტიკის მიმდევარ თეოლოგს, ამ უკანასკნელთა მართლმადიდებლობაში ეჭვი შეაქვს.
ჩემი აღწერილი სურათი სამწუხარო ჩანს, მაგრამ იმედი ჯერ კიდევ არის! ერთის მხრივ, მოდის მართლმადიდებელ თეოლოგთა ახალი თაობა, რომლისთვისაც პოლიტიკური თეოლოგია საზოგადოებასთან კომუნიკაციის საშუალებად ისახება, მეორე მხრივ კი, ისევე, როგორც მეოცე საუკუნის დასაწყისში (როდესაც სოციალურმა და პოლიტიკურმა ძვრებმა უბიძგა მართლმადიდებელ თეოლოგებს, პოსტსაბჭოთა რეალობაში პოლიტიკა გაეაზრებინათ), პოლიტიკურმა თეოლოგიამ მიმდინარე მოვლენებზე გამოხმაურება იწყო. უნებური ბიძგის მიმცემი აღმოჩნდა უკარაინული „მაიდანის თეოლოგია“ 2014 წელს, ე.წ „ღირსების ჯანყის“ პერიოდში. 2019 წელს რუსეთში ვიხილეთ მართლმადიდებელ კლერიკოსთა ღია წერილი, რომელიც მხარს უჭერდა მოსკოვის პროტესტის მონაწილეებს. 2020 წელს ბელორუსში საჯარო თეოლოგია გამოჩნდა, როგორც პასუხი არჩევნების გაყალბებაზე, სახელმწიფოს მხრიდან ძალადობასა და საეკლესიო ექსპლუატაციაზე (ბელორუსიის მართლმადიდებელ ქრისტიანთა მიმართვა). დღეს რუსეთში შეინიშნება მცდელობანი ალექსეი ნავალნის დაბრუნების, მისი დაკავებისა და მასობრივი პროტესტის პოლიტიკური და თეოლოგიური გააზრებისა (თეოდორ ლიუდოგოვსკი, ალექსანდრ მოროზოვი).
მართლმადიდებლური პოლიტიკური თეოლოგია დაიბადა, როგორც გამოხმაურება ძალადობაზე პოლიტიკურ სივრცეში, უსამართლობაზე და საეკლესიო მმართველთა უსუსურებაზე, რათა ეთიკური შეფასება მისცეს იმას, რაც ნამდვილად ხდება. ეს, რისი მოწმენიც ახლა ვხდებით, მხოლოდ და მხოლოდ ეპიზოდური, ერთიმეორესთან უმნიშვნელოდ დაკავშირებული ინიციატივებია და გვაგონებს მცდელობას მავანისა, მეტყველება რომ წართმევია და ენის ამოდგმას თავიდან ცდილობს. ხმა ჯერ კიდევ სუსტია, სიტყვები ერთმანეთშია არეული, ამიტომ რეაბილიტაციის პერიოდი ჯერაც წინაა!
მთარგმნელის შენიშვნა:
* იკონოკლასტი – ტერმინი ბერძნულიდან გადასულია სხვა ენებშიც და ალეგორიულად აღნიშნავს ისეთ ადამიანს, რომელიც პატივს არ სცემს ლიდერებს, წესდებასა და კოდექსებს, მეამბოხე.
ანდრეი შიშკოვი (Andrey Shishkov) გახლავთ უმაღლესი საღვთისმეტყველო განათლების ცენტრის თანადამაარსებელი და აღმასრულებელი დირექტორი (მოსკოვი, რუსეთი). იგია თანაავტორი Telegram არხისა „მართლმადიდებლობა და ზომბები.“
Public Orthodoxy ცდილობს, რომ ფორუმის შეთავაზებით თანამედროვე მართლმადიდებლურ ქრისტიანობაზე და მასთან დაკავშირებულ განსხვავებულ პერსპექტივებზე დისკუსიას დაეხმაროს. ამ ესეში გამოთქმული მოსაზრებები მხოლოდ და მხოლოდ მის ავტორს ეკუთვნის და არ გადმოსცემს რედაქტორთა ან თავად Orthodox Christian Studies Center-ის აზრზს.
