დეკანოზი დენის ჯ.მ. ბრედლი (Denis J. M. Bradley)
ჟურნალ The American Conservative-ის მთვარი რედაქტორის- როდ დრეერის (Rod Dreher) მიერ, 2021 წლის იანვარში, ალექსანდრე შმემანთან დაკავშირებით წაკითხულმა ლექციამ მძაფრი უკმაყოფილება გამოიწვია, განსაკუთრებით მამა ალექსანდრეს ყოფილ სტუდენტებს შორის. იყო კი როდ დრეერი (ადამიანი რომელიც უბრალო ჟურნალისტია და არა მეცნიერი ან თეოლოგი), იდეალური კანდიდატი აწ გარდაცვლილი პროტოპრესევიტერის შესახებ ლექციის წასაკითხად? რა თქმა უნდა არა, განასკუთრებით თუ დრეერის სამეცნიერო და საეკლესიო კომპეტენციას ძველ მომხსენებლებისას შევადარებთ. დრეერის მიმართ წმ. ვლადიმერის სემინარიის ამჟამინდელი რექტორის, პროტოპრესვიტერ ჩად ჰეტფილდის (Chad Hatfield) მხურვალე მხარდაჭერა, „კულტურული ომის“ პირობებში ამ სასწავლებლის დაზიანებაზე მიუთითებს. ეს ყველაფერი ამერიკაში მართლმადიდებელი ეკლესიის (O.C.A.) ორიენტაციის რადიკალური იდეოლოგიური კუთხით ცვლილების მცდელობის წინაპირობას წარმოადგენს? პირველ კითხვაზე პასუხი სრულიად ნათელი იყო, სწორედ ამან გამოიწვია მრავალი კურსდამთავრებულის მიერ, სემინარიის ადმინისტრაციული მმართველობის მიმართ საპროტესტო წერილის დაწერა. თუმცა, მეორე კითხავაზე დამაკმაყოფილებელი პასუხის გაცემა უფრო მეტ ძალისხმევას მოითხოვს, ისე, როგორც ეს საეკლესიო ცხოვრების მრავალი წახნაგის კომპეტენტური და გულისხმიერი კვლევისას გვჭირდება ხოლმე, რაც ძალიან საფრთხილო საქმეა და რომლის საკუთარ თავზე საჯაროდ აღების უნარი და შესაძლებლობა O.C.A.-ს სამღვდელოების მცირე ნაწილს თუ აქვს. ის ჯგუფი, რომელმაც ახლახან საკუთარი პროტესტი გამოთქვა, ჩანს, რომ მძიმე არჩევნის წინაშე დგას: გააგრძელოს სუსტი, გულუბრყვილო და უშედეგო პროტესტი, ან მამაცურად და შემართულად (რაც ზოგიერთის აზრით დაუფიქრებელი ნაბიჯი იქნება) მათთან ერთად იბრძოლოს, ვისაც სიმართლის მხარეს დგომა ჭეშმარიტების გასამარჯვებლად სურს. მაგრამ, არიან კი ბევრნი, რომელთაც სიმართლის მოსმენა და მისთვის ბრძოლა სურთ?
პროტესტანტმა პასტორმა და თეოლოგმა გრეგორი ტომპსონმა (Gregory Thompson) დრეერის ბოლო წიგნს ვრცელი და მკაცრი კრიტიკა მიუძღვნა (იხ. კომენტარი „Return of the Cold Warrior: Reflections on Rod Dreher’s Live Not by Lies“). ტომპსონის თანახმად, დრეერის წიგნი (რომელიც მის ზემოაღნიშნულ ლექციას პირდაპირ უკავშირდება), იმ „რბილი ტოტალიტარიზმის“ წინააღმდეგაა მიმართული, რომელიც ამერიკულ კულტურას ემუქრება. ტომპსონის აღწერით დრეერი ,,მარქსისტულ ტრადიციაზე დაყრდნობილ პროგრესულ, ლიბერალურ და ანტირელიგიურ იდეოლოგიას“ გულისხმობს. გარდა ამისა, ტომპსონი დრეერის ცივი ომისა და ფობიურ პოლიტიკურ თეოლოგიაში არსებულ ოთხ უმძიმეს ცდომილებაზე მიუთითებს, ესენია: 1. ისტორიის მიმართ მანიქეისტური მიდგომა და მისი მხოლოდ „შავ-თეთრ“ ფერებში დანახვა. 2. ადამიანების იდეოლოგიური დაყოფა, ერთ მხარეს უღმერთო, პროგრესული ბოროტმოქმედები და მეორე მხარეს, ღვთისმოშიში კონსერვატორები, რომლებიც პირველთა მსხვერპლს წარმოადგენენ. 3. იარაღად ქცევა და გამოყენება იმ ადამიანებისა, რომლებიც მომხრეებად ითვლებიან. 4. დრეერისეული პოლიტიკური რელიგიურობის თავდაცვის პოზიციაში ჩამოყალიბება და რეალობისაგან გაქცევის ტენდენციებით, საეკლესიო მისიის აბსტრაქტულად ხედვა. ყველა ეს საკითხი შმემანისადმი მიძღვნილ მის უკანასკნელ ლექციაშია წამოჭრილი.
დრეერი წმ. ვლადიმერის სემინარიის სტუდენტებს მოუწოდებს მკაცრი პოზიცია იქონიონ იმის წინააღმდეგ, რასაც იგი ანტიქრისტიანულ მოდერნისტულ სეკულარიზმად მიიჩნევს. გარდა ამისა, მათ არწმუნებს რომ როგორც მომავალ სასულიერო პირებს, საკუთარ სამღვდელო და სამოძღვრო მოვალეობის შესრულებისას იმ განსაცდელებთან გამკლავება მოუწევთ, რომლებსაც მათ მიმართ მტრულად განწყობილი სეკულარული გარემო შეუქმნის. რა თქმა უნდა, ძნელია არ დაეთანხმო დრეერს იმაში, რომ განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია სტუდენტებმა მოდერნისტული სეკულარიზმის რაობა გაიაზრონ. თუმცა, ამასთანავე, ძალიან მნიშვნელოვანია იმ მოდერნისტული სეკულარიზმის შინაარსზე დაკვირვება, რომელზეც იგი საუბრობს. დრეერის მიმართ ტომპსონისეული კრიტიკა მტკიცე საფუძველზეა დამყარებული, რის გამოც ჩემი მხრიდან დამატებით ანალიზს არ საჭიროებს. მიუხედავად ამისა, აუცილებელია დავფიქრდეთ რამდენად საზრიანი, შორსმხედველი, მართებული და შესაბამისად აუცილებელია სტუდენტების შემდგომი მოღვაწეობისთვის, დრეერის მოდერნისტული სეკულარიზმის თეოლოგიური, ფილოსოფიური, სოციოლოგიური და პასტორალური გააზრება? ვიტყოდი, რომ ნაკლებად აუცილებელია, ამგვარია ჩემი მოსაზრება, რომელიც შემიძლია ალექსანდრე შმემანის შეხედულებებზე დაყრდნობით დავიცვა.
დრეერი მანიქეისტურ დიქოტომიას იზიარებს და აპოკალიპტურ სცენარებს ხატავს. მისგან განსხვავებით შმემანი ღრმად იცნობდა მუდმივად ცვალებადი „სამყაროს“ ორგვარ, ერთმანეთისაგნ რადიკალურად განსხვავებულ თეოლოგიურ მხარეს. გონიერი მართლმადიდებელი სხვადასხვა ეპოქების სამყაროს ისტორიასა და კულტურას, ანუ მის პარადოქსულ- დადებით და უარყოფით მხარეებს თანადროულად კარგად უნდა იცნობდეს; სამყაროს არსებითად კეთილად (როგორც ღმერთის სიყვარულის ქმნილებას) უნდა მიიჩნევდეს, მაგრამ, იმავდროულად, მის დაცემულობას და ცოდვილობას უნდა აცნობიერებდეს, რომელსაც, რა თქმა უნდა, საბოლოო გამოხნის იმედი აქვს. თეოლოგიურ ენაზე რომ ვთვათ, ქრისტეს აღდგომით იგი წინასწარაა გამოხსნილი. ქრისტეს სიცოცხლეში სამყაროცა და ეკლესიაც თანამონაწილეობს. შმემანის მრავალი ამგვარი თეოლოგიური წიაღსვლიდან ერთ ნაწყვეტს შემოგთავაზებთ: „…ჭეშმარიტი ქრისტიანული გამოცდილება [რომელიც „გამოცხადებასა და ეკლესიის გამოცდილებას ეფუძნება“] საკუთარ თავში „სამყაროს“ ორგვარი აღქმის ერთგვარ სინთეზს მოიცავს…. თუ ავიღებთ ერთ მათგანს და მეორის უგულებელყოფის ფონზე მას ლოგიკურ უკიდურესობამდე მივიყვანთ, ერესში ჩავვარდებით“ (“The World as Sacrament,” Ch. 12 in Church, World, Mission: Reflections on Orthodoxy in the West, გვ. 210). ამ სიტყვების ავტორია უდიდესი მართლმადიდებელი მოაზროვნე და კულტურულად ერუდირებული კოსმოპოლიტი შმემანი. მე შემიძლია მხოლოდ ის დავამატო, რომ ორმოცი წლის შემდეგ მისი შეხედულებები დრეერის ლექციასა და წმ. ვლადიმერის სემინარიის სტუდენტების აღზრდა-განათლების საკითხს პირდაპირ უკავშირდებიან.
დრეერის ლექციის მოსმენის შემდეგ გავაცნობიერე, რომ იგი არსებით შეცდომას უშვებს, როდესაც მოდერნისტული სეკულარიზმის ძალზედ გამარტივებულ და იდეოლოგიურად ვიწრო გაგებას გვთავაზობს. მის მიერ გაზიარებული ეს თეორია მაქს ვებერის (Max Weber) ძალზედ მნიშვნელოანი კვლევის (პროტესტანტული ეთიკა და კაპიტალიზმის სული, 1905. The Protestant Ethic and the Spirit of Capitalism) შემდეგ მუდმივად წარმოადგენდა აკადემიური კვლევის საგანს. მიუხედავად ამისა, დრეერი არც თვითონ ითვალისწინებს არსებულ კვლევებს და არც სტუდენტებს მოუწოდებს თვალი შეავლონ სამეცნიერო ლიტერატურას, რაც აკადემიური ლექციის სერიოზულ, ან სულ მცირე უცნაურ, ნაკლს წარმოადგენს. ამ ყველაფრის მიუხდავად, სტუდენტები კარგს იზამენ თუ წაიკითხავენ და დააკვირდებიან იმ დასკვნებს, რომლებიც შემდეგ შრომებში არიან წარმოდგენილნი: Karl Löwith, Meaning in History; Hans Blumenberg, The Legitimacy of the Modern Age და Charles Taylor, Sources of the Self: The Making of the Modern Identity. ესენი არიან ადამიანები, რომელთაც მოდერნისტული სეკულარიზმის სრულყოფილი და ძალზედ მნიშვნელოვანი კვლევები აქვთ გაკეთებული. უნდა გვჯეროდეს, რომ წმ. ვლადიმერის სასწავლებელი სტუდენტებს მათი გაცნობისკენ მოუწოდებს?
აქ ხაზგასმა კი არა, მხოლოდ შეთავაზება თუ შემიძლია იმისა, რისი აღმოჩენაც სტუდენტებს ამ სამი ერუდირებული და შორსმხედველი ავტორის ნაშრომების წაიკითხვისას შეუძლიათ: ეს იქნება მნიშვნელოვანი დახმარება, რათა მათ მოდერნისტული სეკულარიზმის შესახებ დრეერის მოსაზრებების მართებულება შეაფასონ. რეალურად, ეს მათ მხოლოდ იმის გასაგებად დაეხმარება, რომ ავტორთაგან არავინ (შესამჩნევად განსხვავებული აღქმების მიუხედავად) არ ასკვნის, რომ თანამედროვე სეკულარიზმი არის ქრისტიანული მსოფლაღქმის ანტითეზის ან რადიკალური უარყოფის ექვივალენტი. ამ ყოველივესთან არანაირი შეხება არ აქვს იმ სირთულეებსა და გამოწვევებს, რომელთა წინაშეც მომავალი მოძღვრების საკუთარი მსახურების განმავლობაში აღმოჩნდებიან.
შმემანის „სინთეზის“ ძიება შეიძლება ურთულეს თეოლოგიურ და პასტორალურ გზად გვეჩვენებოდეს, მაგრამ სინამდვილეში იგია აუცილებელი ვალდებულება და ამავდროულად გამოწვევა, რომლის წინაშეც მომავალი მართლმადიდებელი კლერიკოსები მალე აღმოჩნდებიან. კიდევ ერთხელ მოვიხმობ შმემანს: „უნდა შევრიგდეთ და გავერთიანდეთ. სამყაროს შეწყნარება უბრალოდ მართებული კი არა, არამედ აუცილებელია“ (დას. ნაშრ. გვ. 219). „შეწყნარება“ – ეკლესიას სამყაროს მიმართ სწორედ ეს ევალება. თუ ეს ასეა, ნუთუ შესაძლებელია ვამტკიცოთ, რომ თეოლოგიურად ერთადერთი სწორი გზა აუცილებლად პოლიტიზირებულობისა და რეალობისგან გაქცევის გზაა, როგორც ამას დრეერი ამტკიცებს? რა თქმა უნდა არა, პირიქით, მართლმადიდებელმა სტუდენტმა შმემანისეულად ფიქრი უნდა ისწავლოს. იგი სამყაროს მიმართ მხოლოდ უნდობლობით კი არ იყოს გამსჭვალული და მისგან გაქცევა სურდეს, არამედ მის განკურნებასაც უნდა ცდილობდეს, იცნობდეს მის დადებით მხარეებს და სწორედ მასზე იწყებდეს მშენებლობას.
დეკანოზი დენის ჯ.მ. ბრედლი (Denis J.M. Bradley) არის ჯორჯთაუნის უნივერსიტეტის ფილოსოფიის განყოფილების საპატიო პროფესორი.
Public Orthodoxy ცდილობს, რომ ფორუმის შეთავაზებით თანამედროვე მართლმადიდებლურ ქრისტიანობაზე და მასთან დაკავშირებულ განსხვავებულ პერსპექტივებზე დისკუსიას დაეხმაროს. ამ ესეში გამოთქმული მოსაზრებები მხოლოდ და მხოლოდ მის ავტორს ეკუთვნის და არ გადმოსცემს რედაქტორთა ან თავად Orthodox Christian Studies Center-ის აზრზს.
