რატომაა თეოლოგიური პლურალიზმი და დიალოგური ეთოსი მართლმადიდებლობისთვის მნიშვნელოვანი?

პანდელის კალაიძიდისი (Pantelis Kalaitzidis)

სტატია თავდაპირველად ბერძნულ ენაზე გამოქვეყნდა ვოლოსის საღვთისმეტყველო აკადემიის ბლოგზე სახელწოდებით-πολυμερώς και πολυτρόπως. ტექსტის ბერძნული ვარიანტი იხ. ლინკზე.

რადგან, ებრაელთა მიმართ ეპისტოლე შეგვახსენებს იმ მრავალ და განსხვავებულ გზებზე, რომლითაც ღმერთი ჩვენს სარწმუნოებისმიერ წინაპრებს ესაუბრებოდა (იხ. ებრ. 1:1). ,,უკუანაჲსკნელთა ამათ დღეთა“ (როგორც ეს პავლესეულ და კათოლიკე ეპისტოლეებშია დამოწმებული), სახარება იქადაგა და ხალხამდე მივიდა განსხვავებულ, პლურალისტურ და ეკუმენურ გარემოში.

რადგან, ჩანს რომ დღევანდელ მართლმადიდებლობას ძალიან აქვს დაკარგული ქალკედონის (მეოთხე მსოფლიო კრების) ბრწყინვალე ბალასი, რომელიც ,,ქალკედონურ ოროსშია“ მკაფიოდ, უცვალებლად, განუყოფლად და შეურწყმელად გადმოცემული და რომელმაც, ერთი მხრივ, გნოსეომაქური მოქმედებები, მეორე მხრივ კი თეოლოგიური მონოფიზიტიზმი აირიდა თავიდან. საბერძნეთში მართლმადიდებლური წიგნების მაღაზიაში ვიზიტისას აუცილებლად ნახავთ, რომ ბიბლიისა და ეკლესიის მამების გვერდით, უამრავ გერონდასა და მათ მიმდევარს, წლობის მანძილზე, ადგილები აქვთ დაკავებული.

რადგან, თანამედროვე მართლმადიდებლობა ხშირად თეოლოგიური პლურალიზმის ყოველგვარი მონოფონიური  ვერსიებით შეცვლისკენ, და, უფრო მეტიც, ეროვნული ეკლესიებისა და მართლმადიდებლური დიასპორის საეკლესიო/ეკლესიოლოგიურ და იურიდიული დანაწევრებისკენაა მიდრეკილი. მართლმადიდებლობის კანონიერი (და ტრადიციული) პლურალიზმი, განსხვავებულობაში მისი ერთიანობა, ხშირად სულიერი ერთფეროვნებითა ერთი მიმდინარეობის, ჰომოგენური გამოხატულების თეოლოგიური ხაფანგით შეიცვალა.

რადგან, მართლმადიდებლობა ქრისტიანობის უბრალოდ ,,მისტიკური,“ ,,ეგზოტიკური“ ან ,,აღმოსავლური“ ვერსია არაა (როგორც ეს ხშირად მიიჩნევა ხოლმე და რაც უმთავრესად ჩვენი პასუხისმგებლობაა), არამედ, სიცოცხლისა და მადლის განსრულება, საყოველთაოობის გამოცდილება, რაც არა ერთგვაროვნებაში, არა ცალმხრივობაში, არა ნაწილობრივში, არამედ სისრულეში, ,,მრავალ და განსხვავებულ გზებში,“ ძღვენთა და ქარიზმათა განსხვავებულობაშია დავანებული, რაც თეოლოგიის გამდიდრებას[1] სულიწმინდით შეამტკიცებს. მართლმადიდებლობა არის საყოველთაოობა, რომელიც სულიერი ცხოვრების კონკრეტულ მოდელს კი არ ითხოვს, არამედ მოიცავს: ღვთაებრივსა და ადამიანურს, ასკეზასა და ევქარისტიას, მონასტრულ და ევქარისტიულ სულიერებას, დოგმასა და ეთოსს, თეორიასა და პრაქტიკას, მდუმარებასა და მეტყველებას, სულიერსა და მატერიალურს, ღვთის საიდუმლოსა და მოყვასის საიდუმლოს, ვერტიკალურ და ჰორიზონტალურ ღერძს, ბერძენ მამებსა და სირიელ თუ ლათინ მამებს (რომლებიც, მამა გიორგი ფლოროვსკის მიხედვით, ,,ქრისტიანულ ელინიზმს,“ ეკუთვნიან), ისტორიასა და ესქატოლოგიას, ,,ახლა-სა“ და ,,აჯერ კიდევ-ს“.[2] ჩამონათვალი უსრულია.

რადგან, ქრისტიანობა ჩნდება და ფესვებს იდგამს მრავალფეროვან გარემოში, სადაც, პავლე მოციქულის წყალობით, იგი მის იმ მულტიკულტურულ ხასიათამდე აღწევს, რომელიც, ქრისტეს სახარების მიერ უკვე ნაუწყები იყო. ლამბროს კამბერიდისი ვოლოსის საღვთისმეტყველო აკადემიაში ადრე წაკითხულ ლექციაზე საეკლესიო სხეულისა და ტრიადოლოგიური ჰიპოსტასის ერთიანობასა და მრავაგვარობასთან დაკავშირებით აცხადებდა:

,,აქედან მოყოლებული, ყოველგვარ ისეთ განსხვავებულობას, […] რომლებიც ქრისტეს პოლისემანტიკური სხეულისა და პიროვნების უარყოფისკენ არიან მიდრეკილნი, არ შეუძლიათ მართლმადიდებლობის მიერ გამოწრთობილი განფენილობის მრავალფეროვნების მიღება და გაგება, როგორც მართლმადიდებლურ რწმენაში წვრთნისა, რომელიც ტრიადოლოგიური ერთიანობის ჰარმონიულ თანხმობაზე მითითებისთვის განხორციელდა. მრავლობითობის ურთიერთდამტევნელობა ქრისტესეულ გაერთიანებაში მართლმადიდებლობის სულიერ ხარისხს განსაზღვრავს.

ეს განსხვავებულობა სამყაროს მართლმადიდებლური აღქმისთვის აუცილებელი  წინაპირობაა, რადგან იგი სხვადყოფნის იმ ურთიერთობიდან დაიბადა, რომელიც ღმერთმა სამყაროსთან, ქმნილებებთან და ადამიანებთან დაამკვიდრა. […] იგი აერთიანებს რაც უწინ დაყოფილი იყო; აკავშირებს იმას, რაც ადრე დაპირისპირებულად მიიჩნეოდა, სახელდობრ: სულს სხეულთან, ერთს მრავალთან, სამყაროს (როგორც მიწიერი ეკლესიის სხეულს) ზეციურ სამეფოსთან. ერესებს, ამ მრავალფეროვნებისა და უნიკალურობის, მომავლისა და ესქატოლოგიური სამეფოს ისტორიულ აწმყოსთან სინთეზის მიღება არასოდეს არ შეეძლოთ. ისინი მხოლოდ უალტერნატივი რეალობის, ნაწილობრიობის ერთადერთი და საბოლოო ვერდიქტის დაჟინებით დამტკიცებას ცდილობდნენ.

აპამეას ეპისკოპოსმა პავლემ (რომელიც ცდილობდა, რომ დასახელებულ მართლმადიდებლურ რწმენას ხსნის საწყისებში უპირატესობა მიეღო, სირიაში, ერთ მოზაიკურ იატაკზე, რომელიც, როგორღაც, გუმბათზე ასახული დოქტრინებისგან განსხვავებულობას გამოხატავს და მსოფლიოს მრავალგვაროვნებას სხვადასხვა გამოსახულების ასახვით გადმოსცემს, როგორებიც არიან: მცენარეები, ზღვები, ტალღები, ირმები, გველები, ვაზები -სახელდობრ ხსნის განსხვავებული, სიმბოლური გამოსახულებებით-), აწ უკვე ნახსენები მოზაიკის ოსტატებს უკარნახა, რომ ნამუშევრის ომფალოსზე შემდეგი ფრაზა დაეწერათ: ზემოთაღნიშნული დოქტრინების განსხვავებული მოზაიკა პავლემ დააამკვიდრა, კაცმა, რომელიც მრავალფეროვნად აზროვნებს.“[3]

რადგან, თუკი ისტორიულად ეკლესია და თეოლოგია (რომაული და ბიზანტიური სამყარო, თურქოკრატიის პერიოდიც კი), გარკვეული სირთულეების მიუხედავად,  ,,მრავალ და განსხვავებულ გზებს“ ეთანხმებოდა, ჩვენთვის აუცილებელია, რომ თეოლოგიური პლურალიზმის კანონიერება, თავად დიალოგი და დიალოგური თეოლოგია ხელახლა აღმოვაჩინოთ. რეალურად, გლობალიზაციის გამოწვევა და მულტიკულტურული საზოგადებების რეალობა, ხალხის ურთიერთგავლენა, კულტურები და რელიგიები, ეკლესიისა და თეოლოგიისთვის რელიგიური განსხვავებულობის საკითხს უფრო მეტად ამძაფრებენ იმ ,,სხვასთან“ ურთიერთობასთან დაკავშირებით, რომელი ,,სხვაც“ ღმერთს გამოხატავს. ხალხის ცხოვრებასა და საზოგადოებებში,  სხვადყოფნის (ეთნიკურ/ნაციონალური, რასობრივი, რელიგიური, იდეოლოგიური, სოციალური, ასაკობრივი) სხვადასხვაგვარი სახეების აღმოჩენა და კონსოლიდაცია სოციალური და რელიგიური სივრცის ჰომოგენურობის განქარვებისა და ჩაკეტილი, ტრადიციული საზოგადოებების მკვეთრი გარდაქმნის მეწინამძღვრეა.  

რადგან, დღეს მართლმადიდებლობა სხვადყოფნისა და იდენტობის თეოლოგიის დამუშავებისა და ჩამოყალიბებისკენაა მოწოდებული. ბოლო, შედარებით ფართო და უფრო ესქატოლოგიური პესრპექტივა სხვადყოფნასაც გულისხმობს, რამდენადაც ,,სხვა ჩვენი იდენტობის ონტოლოგიური ნაწილი ხდება,“ და ,,სხვადყოფნა  ერთიანობის წინაპირობა კი არა, მისი შემამტკიცებელია,“ მიტროპოლიტ იოანე ზიზიულასის კლასიკური ნაშრომის (,,თანაზიარება და სხვადყოფნა“) სიტყვები რომ მოვიხმოთ.

რადგან, ზემთქმულზე დაყრდნობით, ფუნდამენტალისტური განცალკევებულობა და ტრადიციონალიზმი, თანამედროვეობისა და პლურალისტული საზოგადოებების უარყოფა, დიალოგისა და ,,სხვის“ უკუგდება, ქრისტიანული მჭერვმეტყველების ნაციონალისტური ვერსია და საეკლესიო მოვლენის იდენტობის ტერმინებისა  და მემკვიდრული გააზრებით გაგება, ისეთი ცდუნებები არიან, რომელთაც მართლმადიდებლობა და განგრძობითი საღვთისმეტყველო თვითშეგნება,  გამუდმებით უნდა ლახავდნენ.

რადგან, ეკლესია, რომელსაც სამყაროსთან და მის პრობლემებთან დიალოგი არ აქვს,  რომელიც ,,სხვათა“ სხვადყოფნასთან და მის მონაგართან არ საუბრობს, არსებითაც წყვეტს ეკ-კლესიად (εκ-κλησία) მოქმედებას, რამდენადაც იგი განკაცების ყველაზე მნიშვნელოვან შედეგს უარყოფს: მთელი შესაქმეს ქრისტეში შემოკრებას (ეფ. 1:10; გალ. 3:28, 4:4; კოლ. 1:16, 3:11), მის მოწვევას, ე.ი. ქმნილის უქმნელში ფერისცვალებას, ღვთის განკაცებული სიტყვის პიროვნებაში მთელი ადამიანური ბუნებისა და ისტორიის შემოკრებას.

რადგან, აუცილებლობა და დიალოგის მოვალეობა, სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, მართლმადიდებლობის დიალოგიური ეთოსი, მომდინარეობს როგორც მისი თეოლოგიური თვითშეგნებიდან, ასევე, ტრიადოლოგიური ღმერთის ბუნებიდანაც, რამდენადაც, როგორც ვიცით, წმინდა სამებისადმი ჩვენი რწმენა არის არა საკუთარ თავში ჩაკეტილი მონადისადმი რწმენა, არამედ, გარეგანი სიყვარულის, თავისუფლებისა და ურთიერთდამტევნელობისადმი თანაზიარება.

რადგან, როგორც დიმიტრიადის მიტროპოლიტმა იგნატიოსმა, ბოსტონის ჰოლი ქროსის მართლმადიდებლური საღვთისმეტყველო სასწავლებლის წიგნის (,,მართლმადიდებელი ეკლესიები პლურალისტულ სამყაროში.“ რედ. მამა ემანუელ კლაფსისი Εμμανουήλ Κλάψη) ბერძნული ვარიანტის გამოცემისას (2006) და ათენში, რელიგიათაშორის და კულტურათაშორის დიალოგის პანელური დისკუსიის დროს (2011) განაცხადა: ,,ეს შიდა სამებისეული დიალოგი შესაქმეს სცდება და ტრიადოლოგიური ღმერთის ქმნილ რეალობასთან და განსაკუთრებით მის გვირგვინთან- ადამიანთან დიალოგი ხდება. შესაქმე მართლაც ღვთისგან (,,სხვებზე“ უპირატესისგან) შესაქმესთან ინიცირებული დიალოგია. ესაა დიალოგი, რომელიც მის ესქატოლოგიურ განსრულებამდე, როგორც ღვთის ტრიადოლოგიური სამკვიდრებელის სამეფოს სახიერება, ისე გრძელდება. საღვთო განგებულების ამ დიალოგში, განკაცება, ღვთის ძისა და სიტყვის ადამიანად გახდომა, ცენტრალურ ადგილს იკავებს. ამიტომაა, რომ ეკლესია, ქრისტეს სხეული, საკუთარი თავისთვის კი არ მყოფობს, არამედ ცხორებისათჳს სოფლისა (ინ. 6:51). […] ეკლესიამ ისტორიაში ქრისტესეული გამოხსნის დიალოგური მოღვაწეობა სულიწმინდაში უნდა გააგრძელოს. რაც ნიშნავს, რომ იგი უნდა ჩაერთოს დიალოგში იმასთან, რაც ეკლესია ჯერ კიდევ არაა.“

რადგან, დიალოგი სიყვარულისმიერი ეთოსის, ქრისტიანული სიყვარულისა და შემოკრების ნამდვილი სულის ყველაზე უფრო სახასიათო გამოხატულებაა, რამდენადაც მისი აუცილებელი წინაპირობა μετά-νοια/სინანულია, ,,სხვის“ დაკარგვისა და ნაკლულევანების გრძნობაა (რაც თვითკმაყოფილების საპირისპიროა), ჩვენი თავიდან და უზრუნველყფილებიდან გამოსვლის პროცესია. იგი შიშის, ეგოიზმის ან თუნდაც თეოლოგიური და ეკლესიური პროვინციალიზმისა და იზოლაციონიზმის დაძლევისკენ მიგვიძღვის. დიალოგი ,,სხვასთან“ შეხვედრაში გვეხმარება და კიდევ იმაში, რომ უმეცრება, იჭვეულობა და შფოთი დავძლიოთ, გაურკვევლობანი დავუტევოთ და საერთო, ახალ გამოწვევებში ჩავერთოთ.

რადგან, და ბოლოს, ვოლოსის თეოლოგიური აკადემიის ბლოგი «πολυμερώς και πολυτρόπως» ისწრაფვის, რომ დიალოგიურ ეთოსს, მართლმადიდებლურ დიდსულოვნებასა და გახსნილობას ემსახუროს. ბლოგი ჩაფიქრებულია, რომ დიალოგისა და ხედვების ნაყოფიერი გაცვლის სივრცედ იმუშავებს მათთვის, ვისაც  მიმდინარე საკითხებზე თეოლოგიური პერსპექტივიდან გამომდინარე კომენტარის გაკეთება სწადიათ, ან თანამედროვე მსოფლიოს გამოწვევების დიალოგში თეოლოგიის შეტანა და აკადემიური წრის მიღმა მისი უფრო ფართო საზოგადოებამდე მიტანა სურთ. ამგვარად, ბლოგი ისწრაფვის, რომ შეიცავდეს არა მხოლოდ აკადემიურ ნაშრომებს, არამედ, ასევე, ესეებსაც, რომლებიც შეიძლება მართლმადიდებლურ თეოლოგიას და ფართო ქრისტიანულ აზროვნებას წაადგნენ (ვოლოსის აკადემიის ან ეკლესიის ოფიციალურ განჩინებებთან აუცილებელი თანხვედრის გარეშე). წამძღვარებული აქვს რა სათაურად ებრაელთა მიმართ ეპისტოლის საწყისი ფრაზა, ყოველგვარი ავტორიტარული ან ექსკლუზიური განმარტების საჭიროებისგან განშორებულად, ამ ბლოგის განზრახვაა, რომ პოლიფონიასა და თეოლოგიურ პლურალიზმს ემსახუროს და არსებული თეოლოგიური ტენდენციები მიიღოს და ერთმანეთთან შეაეკავშიროს.

[1] Δοξαστικό των Αίνων των Χριστουγέννων.

[2] ავტორი გულისხმობს ახალ აღთქმისეულ ციტატას: ,,ახლა კი ჯერ კიდევ ვერ ვხედავთ, რომ ყოველივე მას ემორჩილებოდეს“ (ებრ. 2:8); (მთარგმნ.შენიშვ.).

[3] π. Λάμπρου Καμπερίδη, «Η πολυμορφία της Ορθοδοξίας σε έναν μονοσήμαντο κόσμο», περιοδικό Ίνδικτος, τχ. 21, Νοέμβριος 2006, 47-62. აქ- 57-60.

დოქ. პანდელის კალაიძიდისი (Dr. Pantelis Kalaitzidis), არის ვოლოსის საღვთისმეტყველო აკადემიის (Volos, Greece) დირექტორი და რელიგიის ევროპული აკადემიის აღმასრულებელი კომიტეტის წევრი (Bologna, Italy).

სტატიის სურათი მსოფლიო საპატრიარქოს შამბეზის მართლმადიდებლური ცენტრის (Chambésy, Geneva, Switzerland) კედლის მოხატულობიდან (ავტორი რალის კოფსიდი Rallis Kopsidis),  ამაღლების დეტალია (1975).

Public Orthodoxy ცდილობს, რომ ფორუმის შეთავაზებით თანამედროვე მართლმადიდებლურ ქრისტიანობაზე და მასთან დაკავშირებულ განსხვავებულ პერსპექტივებზე დისკუსიას დაეხმაროს. ამ ესეში გამოთქმული მოსაზრებები მხოლოდ და მხოლოდ მის ავტორს ეკუთვნის და არ გადმოსცემს რედაქტორთა ან თავად Orthodox Christian Studies Center-ის აზრზს.