ევსტათიოს კესარეასი (Efstathios Kessareas)
თანამედროვე მსოფლიოს რითმი გიჟურია. ესკალატორს (რომელიც ოდესღაც პროგრესის სიმბოლო იყო), თანამედროვე ადამიანთა (რომლებსაც მუდამ ეჩქარებათ) მომსახურება აღარ შეუძლია. არა მხოლოდ საქმე, არამედ პიროვნული ცხოვრებაც ახალი დოგმის მიხედვითაა ჩამოყალიბებული- ,,სიჩქარე ყველაფერია.“ ციფრული მარკეტინგის მეწარმის სიტყვებით რომ ვთქვათ: ,,მსოფლიოში, სადაც ყველაფერი ასე სწრაფად მოძრაობს, უბრალოდ სწრაფი მყოფობა საკმარისი აღარაა. შენ ნებისმიერ სხვაზე უფრო სწრაფი უნდა იყო. უნდა უმატებდე მანამ, სანამ წინ არ აღმოჩნდები და შემდეგ სისწრაფე უნდა შეინარჩუნო, რათა იქვე დარჩე.“ თუმცა, მაღალ სისწრაფეს პროდუქციულობის მიზნებისა და პიროვნული ბედნიერების თავისთავადი მიღწევის მნიშვნელობა არ აქვს, ორივე მათგანი წარმატებისა და ინოვაციის ტერმინებითაა შეფასებული, იგი მუდმივი ,ობიექტური“ რეალობა გახდა, შენ ,,რეალურად“ იმდენ ხანს არსებობ, რამდენ ხანსაც მსოფლიოს აჩქარების კულტურას სრულად განიცდი.“ (იხ. Hartmut Rosa, Social Acceleration: A New Theory of Modernity).
ინტენსიური რითმი COVID-19 პანდემიის მიუხედავადაც გრძელდება და განსაკუთრებულად ისეთ ეგზისტენციალურ მდგომარეობებზე მოქმედებს, როგორიც სიყვარული და სიკვდილია. კრიზისი ცხოვრების სტაბილური წესის უეცარ რღვევას წყვეტს. ამის წილ იგი ,,ახალ ნორმალობადაა“ წარმოდგენილი, რამდენადაც ადამიანები სხვადასხვა განგრძობით კრიზისებს ეგუებიან ხოლმე.
სოციოლოგიური თვალსაზრისით დრო სოციალური და კულტურული ფენომენია. დროის გაზომვის საერთო საშუალებების მიუხედავად, ადამიანები და სოციალური ჯგუფები მას განსხვავებულად განიცდიან. მაგალითად, ეპიდემიოლოგთან შედარებით, კრეტის თეთრ მთებში მყოფი მწყემსი გრძნობს, რომ დრო უფრო ნელა გადის, რაც მათი პროფესიისა და საცხოვრებელი ადგილის განსხვავებულობიდან გამომდინარეობს, რამდენადაც ერთი მთების მაღალ და ღია არეალში ცხოვრობს, მეორე კი ქალაქში არსებულ კვლევით ლაბორატორიაში. თუმცა, ასეთი წინააღმდეგობები აბსოლუტურნი არ არიან, რადგან თანამედროვე საბაზრო კაპიტალიზმის ძირითადი იდეოლოგიური და სტრუქტურული ცვლილებები (როგორებიც არიან ინდივიდუალიზმი, გლობალიზაცია, კომუნიკაციის მოწინავე ტექნოლოგიები), აჩქარების მსოფლიო სულის გავრცელებას არა მხოლოდ დასავლურ საზოგადოებებში, არამედ მსოფლიო მასშტაბითაც ეხმარებიან. დავუბრუნდეთ წინა მაგალითს, დღეს მწყემსსაც კი (განსაკუთრებით როდესაც იგი ახალგაზრდა თაობის წარმომადგენელია), მთაში, საკუთარი სამწყსოს მოვლის დროს, სმარტფონის ქონა შეუძლია.
როგორ მოქმედებს აჩქარების კულტურა მართლმადიდებლურ ქრისტიანობაზე? შეუძლია კი მართლმადიდებლობას სიცოცხლის ამ რითმს მიჰყვეს და საკუთარი უწყება ამ ახალ პირობებში გადმოსცეს? შეიძლება რომ ამან სიწმინდის ,,მარადიულ“ (ამ აზრის Durkheim-ისეული გააზრებით) ბუნებაზე გავლენა არ მოახდინოს? აქ მართლმადიდებელ ეკლესიასა და ახლანდელ სოციალურ წესრიგს შორის ურთიერთობასა და ცვლილების მუდმივად მზარდ მოთხოვნილებაზე მართლმადიდებლობის პასუხს ექმნება საფრთხე? სხვადასხვა მართლმადიდებლურ მიმართულებებს შორის არსებული განსხვავებების უარყოფის გარეშე (მაგალითად, ერთი მხრივ, სოციალური ცვლილებებისაკენ მიმართული აქტივიზმი, მეორე მხრივ კი უფრო ჩაკეტილი, მისტიკური მიმართულება), მართლმადიდებლობას განსაკუთრებული სულიერი ხასიათი უეჭველად აქვს, რაც მის მისტიკურ თეოლოგიაში, ასკეტიკურ პრაქტიკასა და ევქარისტიის ლიტურგიკულ ატმოსფეროში იხილვება. ეს კონტექსტი დროის კონკრეტულ სულიერ განცდას ავითარებს, როგორც სრული კრებულის (ღვთისა და მორწმუნეების, ცოცხლებისა და მიცვალებულების) მარადიულ მყოფობას, რომელიც, ,,აქ და ახლა,“ მისტიკურად განიცდის დროის როგორც წარსულ, ასევე, მომავალ განზომილებას. მაგალითად, როგორც წარსულის წმინდა მოვლენებს, ასევე, მომავალი ესქატონის გემოსხილვას. თუმცა, ამ სულიერი გამოცდილების განსრულება, შინაგან სიმშვიდესა და უშფოთველობას აუცილებელ წინაპირობად მოითხოვს. იგი მაღალი სიჩქარის თანამედროვე კულტურას მკვეთრად უპირისპირდება. მართლმადიდებლური გადმოსახედიდან, ეს შინაგანი სიმშვიდის გრძნობაა, რომელსაც სრულად შეუძლია, რომ ღმერთს სული გაუხსნას და მას ხსნისკენ უწინამძღვროს. ამ გადმოსახედიდან, ყოველდღიური ცხოვრების გიჟური რითმი დამაბრკოლებელ ან სულაც ეშმაკისეულ ცდუნებადაა მიჩნეული, რომელიც ყურადღებას მორწმუნეებზე ამახვილებს და მათ ღვთისაგან განაშორებს. ამას გარდა, თანამედროვე ბერძნული გამოთქმის მიხედვით- ,,ხვალაც დღეა,“ რატომ უნდა ვიჩქაროთ? მეორე მხრივ, აჩქარების კულტურის თანახმად, ამგვარ გააზრებას შედეგად მიუტევებელი მდგომარეობა მოაქვს, რომელიც სიზარმაცის ან კარიერული მიზნების სრულყოფის უუნარობიდან გამომდინარეობს. ჩვენ მიერ ზემოთმოყვანილ მაგალითში დასახელებული მეწარმე, შემდგომ რელიგიურ ქცევას არ მიიღებს:
,,რამდენადაც გული ამსოფლიური საქმეების ცდუნებათაგან უშფოთველობას ინარჩუნებს, გონება იმდენად იგებს საღვთო საქმეებს და და ოცდება მათით“ (წმინდა ეპიფანე სალამინელი).
,,რწმენით, ადამიანთაგან თავის შორს დაჭერითა და ამქვეყნიური ცოდნის თავიდან აცილებით, გულის სიწმინდეს ვაღწევთ, შედეგად კი სულიწმინდის მადლსა და სიხარულს ვიღებთ“ (წმ. ისააკ ასური).
ციტატების წყარო იხ.
რა თქმა უნდა, ამსოფლიური საჭიროებანი რიგ კომპრომისებს მოითხოვენ. ამასთანავე, მართალია ეკლესიისთვის უფრო მარტივი მის გარეგან რეალობასთან (მაგ. ტექნოლოგია) დაკავშირებული ელემენტების მიღებაა, მაგრამ სირთულე სირთულედ იმ იდეებთან და პრაქტიკებთან დაკავშირებით რჩება, რომლებმაც შეიძლება მისი ძირითადი საღვთისმეტყველო რწმენის ცვლილება გამოიწვიოს, რაც მისი სტრუქტურისა და იდენტობის ცვლილებასაც მოიტანს აქ, სტანდარტული ტერმინების შესაბამისად, სამი გზა შეიძლება გაისნას.
პირველი ფუნდამენტალიზმის თავდაცვითი რეაქციით ხასიადება- ცვლილების სრული უარყოფა, რადგან იგი ,,ჭეშმარიტი“ მართლმადიდებლობისთვის ეშმაკისეულ საფრთხედ განიხილება, რამეთუ საკუთრივ მართლმადიდებლობა სეკულარული სამყაროდან განშორებულ ,,თავშესაფრად“ აღიქმება. ამ რეაქციას ახასიათებს “full steam backwards,” სახელდობრ მართლმადიდებლობის ძირითად რწმენებთან, ღირებულებებთან და პრაქტიკებთან (იხ. ჩემი სტატია) იმპერატიული დაბრუნება. ამგვარად, სიჩქარე აქ მხოლოდ მაშინაა მიღებული, თუკი წინსლვის საპირისპიროდ, უკუსვლისკენაა მიმართული და აიდეალებს (მშვიდ და ჩუმ) წარსულს.
მეორე გზა სეკულარისტების მიერაა შემოთავაზებული, რომლებიც რაციონალურ მორალს, რეფორმების ვრცელი პროგრამის სწრაფ შესრულებას უჭერენ მხარს, რაც მიზნად მართლმადიდებელი ეკლესიის მოდერნიზებას ისახავს, რათა მან ნათელი მომავლის სწრაფად მომტანი დაგეგმილი პროგრესი არ შეაჩეროს. საერთო პოსტულატების განსხვავებისა და მათი აშკარა წინააღმდეგობის მიუხედავად, ზემოთნახსენები ორი ,,გზა“ აბსოლუტიზმში და სასურველი დროითი ორიენტაციის გაიდეალიზებაში კვეთენ ერთმანეთს. მართლმადიდებლობის სამყაროსთან ურთიერთობის შესახებ გადაჭრითი პასუხები, სახელდობრ, ერთი მხრივ, თანამედროვე წესრიგის მიერ შემოთავაზებულ ღირებულებათა (ფუნდამენტალიზმის) უარყოფა, მეორე მხრივ კი, მსოფლიოსთან (ამსოფლიურობა) აბსოლუტური გაიგივება, რთულად მისაღებნი არიან.
ამ ორ არჩევანს შორის ტრადიციისა და თანამედროვეობის კრიტიკული მიღების შუალედურო გზა არსებობს, რაც, რეალურად, პოსტ-მოდერნულ და პოსტ-სეკულარულ კონტექსტში შემოთავაზებულიცაა. ეს გადაწყვეტა სარწმუნოების ისტორიასთან გაერთიანებაში გამოიხატება. თუმცა, იგი არც ფუნდამენტალისტებს და არც სეკულარისტებს არ აკმაყოფილებს. პირველნი მას ერეტიკულობის მოტივით უარყოფენ, მაგალითად მას მართლმადიდებლობის ასკეტურ და ისიხასტური ტრადიციის პროტესტანტულ დამახინჯებად განიხილავენ. მეორენი არ იღებენ მას, რადგან მიიჩნევენ, რომ იგი ჩაფიქრებული რეფორმებისთვის ძალიან მოკრძალებულია, ხოლო წარსულის მოთხოვნებთან მიმართებით კი მეტისმეტად დამთმობია. მესამე გზის მომხრენი შიდა დაპირისპირების წინაშეც დგანან, რამდენადაც ძალიან დაყოფილნი არიან და დადგენილ საზღვრებში, ორი მიმდინარეობის (ფუნდამენტალისტებისა და სეკულარისტების) მოთხოვნების დაბალანსებულად შეთანხმების მიღწევა უჭირთ.ზოგადად, მესამე გზა არის ახალი, განათლებული, მართლმადიდებლური ინტელექტუალური თაობის დამოკიდებულება, რომელიც საერთაშორისო განხილვისთვისაა შეთავაზებული. ეს მართლმადიდებელი ინტელექტუალები წარსულთან დაკავშირებით რეფლექსურ და კრიტიკულ დამოკიდებულებას იღებენ (მაგალითად ეთანხმებიან ,,პიროვნების თეოლოგიას,“ მაგრამ უარყოფენ მართლმადიდებლური ნაციონალიზმის სხვადასხვა ფორმებს), მხარს უჭერენ დემოკრატიულ ღირებულებებს, სამოქალაქო საზოგადოებასა და მულტიკულტურიზმს, ისევე როგორც, ეკუმენურ და რელიგიათაშორის დიალოგს. შეიძლება, რომ ამ ჯგუფისთვის, საეკლესიო ორგანიზებასთან და მსოფლიოსთან მის [ეკლესიის] დამოკიდებულებასთან დაკავშირებით, საკუთარი ხედვების განხორციელების შანსები იმაზეა დამოკიდებული, თუ რამდენად შეუძლიათ მათ, რომ ულტრა-კონსერვატიულ თუ სეკულარულ ჯგუფებთან საჯარო დიალოგში განსახილველი საკითხების შესაბამისად ქმედითი ალიანსი შექმნან. თუმცა, ასეთი რამის განხორციელების შემთხვევაში ერთი რამ ცხადად შეგვიძლია ვთქვათ- ზემოთნახსენებ მიმართულებათა შორის არსებული თანდაყოლილი წინააღმდეგობების გამო, ასეთი ალიანსი მხოლოდ დროებითი ხასიათისა შეიძლება იყოს.
ევსტათიოს კესარეასი (Efstathios Kessareas) პოსტსადოქტორო პროგრამის მკვლევარია ერფურტის უნივერსიტეტის ფილოსოფიის ფაკულტეტზე (Department of Religious Studies – Chair of Orthodox Christianity. University of Erfurt, Germany). ეს სტატიაც მისი საკვლევი პროექტის ნაწილია, რომელსაც ეწოდება: The Challenge of Worldliness to Contemporary Christianity: Orthodox Christian Perspectives in Dialogue with Western Christianity.”
Public Orthodoxy ცდილობს, რომ ფორუმის შეთავაზებით თანამედროვე მართლმადიდებლურ ქრისტიანობაზე და მასთან დაკავშირებულ განსხვავებულ პერსპექტივებზე დისკუსიას დაეხმაროს. ამ ესეში გამოთქმული მოსაზრებები მხოლოდ და მხოლოდ მის ავტორს ეკუთვნის და არ გადმოსცემს რედაქტორთა ან თავად Orthodox Christian Studies Center-ის აზრზს.
