მამა ნიკოლოზ დენისენკო (Nicholas Denysenko)
ბევრი რამ მოხდა მას შემდეგ, რაც პატრიარქმა ბართლომეოსმა, 2018-19 წლებში, უკრაინის მართლმადიდებელ ეკლესიას ავტოკეფალია მიანიჭა. მთელი მსოფლიო პანდემიას ებრძოდა, ხოლო ბუნებრივი კატასტროფები ანადგურებდა ადამიანთა სიცოცხლეს შინ თუ გარეთ. დამუნჯებული ვუყურებდით ავღანელების მცდელობებს თავი დაეღწიათ თალიბანისათვის; ევროპის ყველაზე დღეგრძელი დიქტატორი კი უხეში ფორმებით ეპყრობოდა ბელორუსის მოქალაქეებს.
2020 წელს, როდესაც კოვიდმა მთელი კაცობრიობა დააჩოქა, ვფიქრობდი, რომ ნანატრი ზავი დამყარდებოდა იმ საინფორმაციო ომში, რომელიც მართლმადიდებელ უკრაინელებს შორის იყო და კონფესიურ პოლემიკაში ჩართული ყველაზე მკაცრი მონაწილეები უკან დაიხევდნენ.
შევცდი. მრისხანება გრძელდება მართლმადიდებლებს შორის უკრაინის შიგნით და მის გარეთ. უკრაინის მართლმადიდებელი ეკლესიისათვის ავტოკეფალიის მინიჭების მოწინააღმდეგეები პატრიარქ ბართლომეოსის გადაწყვეტილებაზე (რაც პრეზიდენტ ზელენსკის მოწვევის შემდეგ ეროვნული დამოუკიდებლობის 30 წლისთავის აღსანიშნავად უკრაინის მონახულებას გულისხმობდა) განრისხდნენ.
პატრიარქის მოწინააღმდეგე კლერიკოსები და ერისკაცები, ამ გადაწყვეტილებასთან დაკავშირებით პატრიარქისგან პასუხისმგებლობის აღებას და მასთან შეხვედრას მოითხოვდნენ. ამ ჯგუფმა, რომლის სახელწოდებაცაა „მირიანე“ (ერისკაცები), 21 აგვისტოს, პატრიარქ ბართლომეოსისა და პრეზიდენტ ზელენსკის რადაში შეხვედრის დღეს, აღასრულეს ღამის მსახურება.
ბართლომეოსის უკრაინაში ვიზიტმა ფეთქებადი სიტუაცია შექმნა. პატრიარქის მოწინააღმდეგეები განრისხებულები იყვნენ, გაბრაზებულნი იყვნენ მისი მომხრეებიც, რომლებსაც მტკიცედ ჰქონდათ გადაწყვეტილი მისი მიღება მადლიერებითა და სტუმართმოყვარეობით, რითაც სურდათ ეჩვენებინათ, რომ უკრაინელების უმრავლესობა პატივს სცემს მას და მის სულიერ ძალაუფლებას.
მოწინააღმდეგეების პერსპექტივა
ერთი შეხედვით ჩანდა, რომ უკრაინის მართლმადიდებელი ეკლესია (მოსკოვის საპატრიარქო) და მისი მხარდამჭერები წინ აღუდგნენ პატრიარქ ბართლომეოსის გადაწყვეტილებას უკრაინის ავტოკეფალიური ეკლესიის დაარსების შესახებ. ამტკიცებდნენ, რომ კონსტანტინოპოლს არა აქვს კანონიკური იურისდიქცია უკრაინაში და ბრალს დებდნენ პატრიარქს მათი კანონიკური მთლიანობის დარღვევაში. ავრცელებდნენ ხმებს, რომ ამრიკულმა მთავრობამ მოისყიდა პატრიარქი ამ გადაწყვეტილებით პოლიტიკური მხარდაჭერისათვის. ამტკიცებდნენ, რომ ხსენებულმა გადაწყვეტილებამ გამოუსწორებელი ზიანი მიაყენა მართლმადიდებელ ეკლესიას გამოწვეული სქიზმის გამო.
მომთმენმა მკვლევარმა (რომელსაც სურს გაერკვეს ამ მოჩვენებით ისტერიაში და გააცნობიეროს ზემოხსენებული ბრალდებები), შეიძლება განსხვავებული ახსნა მისცეს ამ ქმედებებს. მოსკოვისა და კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოებს, ბოლშევიკების აჯანყებიდან დღემდე, მუდმივად დაძაბული ურთიერთობა აქვთ. მოსკოვმა გააპროტესტა კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს გადაწყვეტილება, რომელიც გულისხმობდა ავტონომიის მინიჭებას ფინეთისა და ესტონეთის ეკლესიებისთვის (1923 წელს) და ავტოკეფალიის მინიჭებას პოლონეთის ეკლესიისთვის (1924 წელს). მოსკოვსა და კონსტანტინოპოლს შორის მიმოწერების დაკვირვებითი გამოკვლევა აჩვენებს რუსულ შიშს კონსტანტინოპოლის იმ მნიშვნელოვან გადაწყვეტილებებთან მიმართებაში, რომლებიც მიღებულ იქნა რუსულ საზღვრებში მცხოვრებ მართლმადიდებლებისათვის.
არსებითად, მოსკოვმა ეჭვქვეშ დააყენა კონსტანტინოპოლის პირველობა მართლმადიდებელ ეკლესიაში. მთავარი გამოწვევა ეკლესიებზე ავტოკეფალიის მინიჭებას მიემართებოდა. მსოფლიო კრებებმა არ მოგვცეს ავტოკეფალიის მინიჭების რაიმე განსაზღვრული პროცედურა და ეკლესიებმაც საკუთარი დამოუკიდებლობის მოთხოვნა დაიწყეს ოსმალეთის, ავსტრია-უნგრეთისა და რუსეთის იმპერიების დაცემის შემდეგ.
ინტერმართლმადიდებლურმა კომისიამ შეადგინა წინადადება, რომელიც ორივე მხარეს აძლევდა ავტოკეფლიის მინიჭების უფლებას, მაგრამ ის არ დაუმტკიცებია არც ერთ ეკლესიას. ავტოკეფალიის მინიჭების საკითხი სავარაუდოდ, მომავალ პანორთოდოქსულ კრებაზე გადაწყდება, მაგრამ კონსენსუსის არარსებობის გამო ეს საკითხი ამოვარდა დღის წესრიგიდან. მოსკოვსა და კონსტანტინოპოლს შორის ურთიერთობა კიდევ უფრო დაიძაბა მას შემდეგ, რაც რუსეთმა საქართველოს, ბულგარეთისა და ანტიოქიის ეკლესიებთან ერთად უარი თქვა კრეტის წმინდა და დიდ კრებაში მონაწილეობაზე (2016 წელს).
მოსკოვსა და კონსტანტინოპოლს შორის არსებული ურთიერთობების ამ მოკლე მიმოხილვით ვიღაცამ შეიძლება თქვას, რომ 2019 წელს, კონსტანტინოპოლის მიერ უკრაინის ავტოკეფალიის მინიჭება მოხდა შურისძიებით. აუცილებელია ვიცოდეთ ურთიერთობათა ფონი, რათა გავიგოთ ეკლესიათა გაუცხოების ზრდის მიზეზი, რაც კიდევ უფრო გართულდა გარე ფაქტორების გავლენით თანამედროვე ეპოქაში.
მდგომარეობისა და ფონის ეს მოკლე აღწერა წარმოშობს კითხვებს: რატომ მოინახულა პატრიარქმა ბართლომეოსმა უკრაინა?
მისი ეს ვიზიტი იყო პასტორალური ქმედება თუ გამოწვევა?
პატრიარქ ბართლომეოსს ბოლო 30 წელია შესწავლილი აქვს უკრაინის ეკლესიის კრიზისი. დარწმუნებული ვარ, რომ კრიტიკული მომენტი იყო 1991 წლის ივლისში, როცა მიტროპოლიტმა ბართლომეოსმა მოინახულა უკრაინა და ესაუბრა მიტროპოლიტ ფილარეტს (დენისენკო), რომელიც მაშინ უკრაინის მართლმადიდებელი ეკლესიის (მოსკოვის საპატრიარქო) მეთაური იყო. ეს ვიზიტი უკრაინის საბჭოთა კავშირიდან გამოსვლამდე და დამოუკიდებლობის გამოცხადებამდე ერთი თვით ადრე შედგა. წინა წელს, მოსკოვის პატრიარქმა ალექსი II კონსტანტინოპოლის პატრიარქს დიმიტრიოსს მიწერა წერილი, სადაც სთხოვდა მის მხარდაჭერას უკრაინის მართლმადიდებელი ეკლესიის (მოსკოვის საპატრიარქო) საკითხში. პატრიარქი ალექსი II ამბობდა, რომ უკრაინელი ბიზანტიური სტილის კათოლიკეები და, ასევე, მართლმადიდებლები, რომლებიც მხარს უჭერდნენ ავტოკეფალიას, მოქმედებდნენ ძალადობრივად და აგრესიულად, რათა მიეტაცებინათ კანონიკური ეკლესიის ტაძრები. დიმიტრიოსმა გაუგზავნა მოკლე, მაგრამ მხარდაჭერის პასუხი.
მაშინ ფილარეტს უნდა ეფიქრა, რომ ბართლომეოსი, რომელიც მოდიოდა დიმიტრიოსის მხრიდან, განსჯიდა ავტოკეფალიის მომხრეებს. ბართლომეოსის პასუხი არ იყო დამამშვიდებელი. მან თავად განაცხადა, რომ კონსტანტინოპოლს სურდა მშვიდობიანი დიალოგი ყველა მხარის მონაწილეობით, რათა პრობლემა ერთიანი ძალისხმევით გადაჭრილიყო.
ბართლომეოსისათვის უფრო ხელსაყრელი იყო თავი აერიდებინა პრობლემისათვის და მხარი დაეჭირა უკრაინის მართლმადიდებელი ეკლესიის (მოსკოვის საპატრიარქო) არგუმენტებისათვის.
მიუხედავად ამისა, ძირითადი თხრობის შერბილება და პასტორალური მოქმედება ყოველთვის არაა თავსებადი.
ცოტა მოგვიანებით, ფილარეტმა და უკრაინის მართლმადიდებელი ეკლესიის (მოსკოვის საპატრიარქო) ეპისკოპოსებმა თხოვნით მიმართეს მოსკოვის საპატრიარქოს ავტოკეფალიის მონიჭებისათვის. თითქმის სარწმუნო იყო, რომ შეთანხმდებოდნენ ავტოკეფალიის მომხრეებთან ან წაიღებდნენ უმეტეს ეპარქიებს, თუკი მოსკოვი დადებითად უპასუხებდა.
მოსკოვმა უარყო უკრაინის ავტოკეფალია 1992 წელს იმ მოტივით, რომ პოლიტიკურად იყო მოტივირებული და არ გამოხატავდა უკრაინელი ხალხის ნებას. ამის შემდეგ, 26 წელი უკრაინელი მართლმადიდებლები იყვნენ გახლეჩილნი, ხოლო კლერიკოსები და ერისკაცები, რომლებიც განეკუთვნებოდნენ ორ ავტოკეფალიურ სტრუქტურას უკრაინაში, განკვეთილნი იყვნენ ეკლესიიდან.
ეს მშფოთვარე თანაარსებობის რელიგიური status quo თავისი კარგი და თავისი აბსოლუტური მტრული შემთხვევებით, არსებობდა 1992 წლიდან 2018 წლამდე. დრო და დრო იყო მცდელობები ინტერმართლმადიდებლური დიალოგისათვის, რომელიც გულისხმობდა უკრაინის მართლმადიდებელი ეკლესიის (მოსკოვის საპატრიარქო) და უკრაინის მართლმადიდებელი ეკლესიის (კიევის საპატრიარქო) დიალოგის კომისიებსაც. მიუხედავად ამისა, მართლმადიდებელი უკრაინელები არასოდეს დათანხმდებოდნენ ერთიან გზაზე, ხოლო, პარალელურად მსოფლიოში არსებული მართლმადიდებელი ეკლესიებიც მიეჩვიენ არსებულ მდგომარეობას, როდესაც მილიონობით ადამიანი საეკლესიო ზიარების გარეშე იყო.
როდესაც მსოფლიო საპატრიარქომ გააუქმა კანონიკური სასჯელები უკრაინის მართლმადიდებელი ეკლესიისათვის (კიევის საპატრიარქო) და უკრაინის ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიისათვის 2018 წლის ოქტომბერში, გაიხსნა გზა მილიონობით ადამიანისათვის ეკლესიასთან ზიარებისათვის. ავტოკეფალიის მინიჭებამ განსაზღვრა ახალი პირობები ეკლესიასთან უკრაინულ ურთიერთობებში – აღარ არსებობდა რაიმე შეკითხვა მათი დაქვემდებარებულობის შესახებ ამა თუ იმ ეკლესიასთან უკრაინის საზღვრებს გარეთ.
ზოგიერთებმა შეიძლება კითხვა შეწყვიტონ აქ, იმის გამო, რომ ზემოხსენებული ახსნა არაა კმარი. მათ შეიძლება ეთქვათ, რომ ტომოსი, რომელიც მიეცა უკრაინის მართლმადიდებელ ეკლესიას უქვემდებარებს მას კონსტანტინოპოლს ან რომ, ფილარეტმა და სხვა საეკლესიო ლიდერებმა არ შეინანეს თავიანთი ქმედებები. მდგომარეობის სრულყოფილმა ანალიზმა შესაძლოა გამოარჩიოს მსგავსი მარტივი ვარაუდები. მაგალითად, ვინ იცის რეალურად ხსენებული ისტორიული პერიოდის მოვლენების მთლიანობა? მთლიანი ანგარიში მრავალი პიროვნების შეცდომებს გამოავლენდა და არა მხოლოდ ფილარეტისას. იგი არაა ერთადერთი, რომელსაც სინანული ესაჭიროებოდა.
როგორც ჩანს, პატრიარქმა ბართლომეოსმა გააცნობიერა უკრაინის ეკლესიის კრიზისის მწვავე დილემა. ორი რეალობა დაეჯახა რელიგიურ status quo-ში: არ არსებობდა თანხმობა გადაწყვეტისათვის და მილიონობით მორწმუნე იყო ეკლესიის გარეთ. ნებისმიერი გადაწყვეტილება, რომელიც შეცვლიდა არსებულ მდგომარეობას, გაანაწყენებდა კონკრეტულ დაჯგუფებას, მაგრამ არსებული status quo არათავსებადი იყო სახარებასთან. პასტორალური ქმედებები ხშირად არ არის პოპულარული; პატრიარქმა მილიონობით მორწმუნისთვის ამინისტიის გამოცხადება გადაწყვიტა, რამაც იმ ხალხის განსაკუთრებული პროტესტი გამოიწვია, ვინც სამართლიანობის ექსკლუზიური ფლობის პრეტენზიას აყენებდა. ეს კონკრეტული პასტორალური ქმედება ბევრისთვის არაპოპულარული კი იყო, მაგრამ მილიონთათვის კი გულმოწყალე აქტი გახლდათ.
ამ შემთხვევაში, პატრიარქი ბართლომეოსი გაბედულად შეხვდა თავისი პასტორალური ქმედებების უხერხულ შედეგებს, იმ ადამიანებთან შეხვედრისას, რომელთაც მიანიჭა ამნისტია და მოიყვანა საეკლესიო ერთობაში. ამ ქმედებამ მას ძალიან უარყოფითი გამოხმაურებები მიაღებინა, როგორც უკრაინის შიგნით, ასევე, მის გარეთ.
ამ შემთხვევაში პატრიარქი ბართლომეოსი იმ ხალხს ესტუმრა, რომლებსაც საეკლესიო თანაზიარებაში აღდგენით ამინისტია მიანიჭა. ამ პროცესში, უკრაინის შიგნით და გარეთ, იგი უარყოფითი რეაქციის ადრესატი გახდა. მას შეეძლო სახლში დარჩენა – რადგან საშიშიც კი იყო პანდემიის დროს უცხოეთში ყოფნა. მაგრამ ლიდერები არ რჩებიან სახლებში და სხვათა ნუგეშისცემას ცდილობენ. ისინი გაბედულად მოქმედებენ და პასუხისმგებლობას იღებენ მთელ იმ პროცესებზე, რომლებიც მათ გადაწყვეტილებებზეა დამოკიდებული. აქედან გამომდინარე, პატრიარქ ბართლომეოსის უკრაინაში ვიზიტი ნამდვილად გახლდათ პასტორალური და არა პროვოკაციული ქმედება.
Public Orthodoxy ცდილობს, რომ ფორუმის შეთავაზებით თანამედროვე მართლმადიდებლურ ქრისტიანობაზე და მასთან დაკავშირებულ განსხვავებულ პერსპექტივებზე დისკუსიას დაეხმაროს. ამ ესეში გამოთქმული მოსაზრებები მხოლოდ და მხოლოდ მის ავტორს ეკუთვნის და არ გადმოსცემს რედაქტორთა ან თავად Orthodox Christian Studies Center-ის აზრზს.
